Troncedo

Troncedo is een dorpje op de weg van Tierrantona naar Graus. Beide vind je op elke redelijke kaart. Het is best om de wagen op het dorpsplein achter te laten en van daaruit de weg zuidwaarts, richting Graus, af te wandelen. Je zal de molen spoedig zien liggen onder een hoogspanningslijn. Het pad naar de molen start in één van de bochten. De molen was in goede staat ten tijde van ons eerste bezoek en de situatie is zelfs nog verbeterd sinds de restoratie.

Foto's: 03.vi.2003, 17.viii.2011

Ten tijde van ons eerste bezoek was de molen van Troncedo bijna onzichtbaar onder een weelderige vegetatie van hoofdzakelijk Klimop en Vlier. We werkten ons door een dubbele deur en nadat onze ogen zich aanpasten aan de duisternis ontdekten we een ruime werkplaats die er uit zag alsof de molenaar net weg was en even later terug zou zijn van een bezoek aan de plaatselijke bar. Akkoord, er moest wel wat hersteld worden, maar al het essentiële was aanwezig.

Ons volgend bezoek, in 2011, was een prettige verrassing. Met financiële steun van Europa en van het bestuur van de gemeente hadden leden van de Asociación Los Molinos de La Fueva een berg werk verzet. De molen was schoon gemaakt en er waren verschillende ingrepen gedaan om het gebouw te bewaren en de installaties maalvaardig te maken. En gemalen wordt er, want elk jaar wordt er tijdens een Jornada de Molienda olie geproduceerd op de oude manier.

(2) De ingang voor de restoratie - 2003

(3) De plaats is opgeknapt - 2011

(4) Het interieur - 2003

(5) De torno en opslagruimte - 2003

(6) Embalse met opslag - 2011

Pas aangevoerde olijven werden eerst opgeslagen in de algorines (5, 6). Deze bakken bevonden zich doorgaans vlak bij de ingang (bv. Banastón, Olsón, Mipanas). Hier liggen ze diep naar binnen, waardoor men verplicht was om met het ruwe materiaal telkens de werkvloer aan de pers te kruisen.

Soms waren de bakken genummerd (Banastón), of er was een haak voor een label (Mipanas), of nog een azulejo in de muur gemetseld om aan te geven wiens oogst er lag (Castilsabás), maar hier lijkt er niets van die aard aanwezig.

Het was niet de bedoeling dat de olijven hier lang bleven liggen.

Als eerste stap in het proces werden de olijven gereinigd. Daarna werden ze gebroken en geplet. Dat gebeurde in de balsa (6, 7, 8). In zijn eenvoudigste vorm is dat een rond vlak omringd door een lage boord. Een molensteen deed zijn toeren en door het gewicht werden de vruchten omgezet in een homogene pasta klaar voor de pers.

Het systeem kende wel enkele probleempjes. Er was energie nodig om de steen rond te draaien. Men had mensen nodig om het systeem te laden en te lossen (olijven, resp. pasta) en wat ook niet mee viel was dat de olijven altijd wilden ontsnappen uit de baan van het wiel. Men had verschillende benaderingen.

(7, 8) Balsa, ruello en tolva - 2003, 2011

Gewoonlijk was er een muildier om de rondjes te doen, maar het was aan de molenaar om tegemoet te komen aan de noden van het dier: genoeg ruimte om rond te lopen (bv. Coscojuela met een uitgeholde muur) en ook plaats waar het kon eten en rusten. Dit was vaak in een aparte plaats (bv. Bara) maar in Troncedo is het een kamer diep in de werkplaats. De ingang is zichtbaar achter de ruello in 4, 5.

Slechts in een minderheid van de molens (bv. Trillo, Sieste, Mondot) was er genoeg water om zo het wiel rond te draaien. In latere tijden gebruikte men ook electriciteit.

Het was een grote stap van de eenvoudige balsa (bv. Abizanda, Coscojuela) naar de laatste generatie met conische stenen (bv. Torres del Obispo, El Grado) en Troncedo hangt ergens halverwege.

De steen is lichtjes taps gemaakt (goed zichtbaar in 7) hetgeen resulteert in een grotere contactzone en minder wrijving.

Een kaar — tolva, vast op dezelfde as (7, 8) — gaat rond samen met de steen en zo werden de olijven zonder verdere interventie gelijkmatig verdeeld.

(9) Kaar met voedingsklep - 2003

(10) Plaatje duwt de massa naar de collector - 2003

Aan de achterkant van deze tolva is er een klein deurtje (9). Een schroef laat toe om de opening te regelen. Een metalen staaf dwingt de olijven die door de gleuf uit de kaar vallen in het pad van het wiel. Uiteindelijk eindigt de smurrie in de goot aan de buitenrand van de balsa.

Een plaatje (10) duwt de pasta naar de zone waar de goot veel breder en dieper is. Hier schept de molenaar het spul op dat klaar is voor de pers. Let ook op de schraper die er voor zorgt dat niets op de steen blijft kleven.

(11) Molino van Troncedo na de restoratie - 2011

In de volgende fase laadt de molenaar de pers (prensa) met ronde ondiepe zakken (esteras) die gevuld zijn met de massa uit de balsa. Dan draait hij aan het grote stuur-wiel en verhoogt zo de druk om een olie (en water) mengsel uit te drijven dat opgevangen wordt in de eerste stenen pila. De olie kan daarna overlopen in een tweede reservoir (11).

Het blok van de pers is uit hout en dat, samen met de datum op het label, maakte het (één van) de oudste die we ooit gezien hebben van dat merk (14).

La Maquinista
Terrestre y Maritima
Barcelona 1859

(12) Pers geladen met enkele esteras - 2003

(13) Kop van de pers - 2011

(14) La Maquinista Terrestre y Maritima

Dezelfde fabricant is ook aanwezig in de molen van Mipanas — waar we meer vertellen over het bedrijf — en ook in La Muela.

Eenzelfde soort pers met houten hoofd kan men zien in de (helaas deels ingestorte) oliemolen van Olsón: er hangt wel geen naamplaatje op.