Path: Inleiding - Bezoek de molens; catalogus - Coscojuela de Sobrarbe

Mills in Alto Aragón - aceitero

Coscojuela de Sobrarbe

Coscojuela de Sobrarbe moet terug te vinden zijn op elke kaart die naam waard. Zoek het even ten zuiden van L'Ainsa. De aceitero ligt in de vallei ten noorden van het dorp. Het is slechts enkele passen van het dorp naar beneden. Het is wellicht eenvoudigst om langs de pylonen af te dalen en dan links te nemen wanneer je een breder pad bereikt. Onderweg passeer je ook nog de oude wasplaats van het dorp — in beschamend slechte toestand, net als de molen.

Foto's: 30.xii.1996, 20.vi.2010

De molen —zelfs al in 1996— was in een zeer slechte toestand. Bijna geheel de beschermende stenen bovenlaag van het dak (de losas) was weg gehaald. Ik vermoed voor iemands tweede verblijfje. Het had het voordeel dat we er vrij gemakkelijk in konden langs de voordeur (2).

Moeder Natuur sloeg terug en in 2010 was die zelfde deur verborgen achter een stevige wand van doornstruiken (3).

(1) Bijna alle losas zijn weg - 1996

(2) Ingang van de molen in 1996

(3) Voorgevel in 2010

Met enige moeite konden we er ons toch doorwerken. De jaren lieten hun sporen. Het dak ligt nu helemaal op de grond en schimmel en rot heerst.

Ronduit tragisch als we weten dat de aceitero van Coscojuela de Sobrarbe verklaard erfgoed is en voorkomt in de Catálogo de Patrimonio Arquitectónico y Etnográfico van Aragón (Zie Decreto 26/2010 van Aragóns Gouvernement van 23.II.2010).
De catalogus vermeldt nog andere molens en een snelle blik op de verslagen van onze veldbezoeken leert dat de lijst geen garantie is voor een fatsoenlijke overleving (†).

(4) Overzicht binnenin - 1996

(5) Binnen is nu even goed buiten - 2010

(6) balsa met ruello - 1996

Net als bij vele oliemolens is er achteraan een hoge wand die plaats biedt aan de pers. De voorkant met de houten toegangsdeur is veel lager. Een kwart van het dak en de achterwand zijn ingestort. Wellicht al geruime tijd geleden. De rest van het dak zonder de beschermde laag van platte stenen is wellicht al vrij snel na ons bezoek in 1996 ook ingestort.

Balken steken uit en palen pieken in alle richtingen en dit, samen met de rommel op de grond, maakt dat rondlopen hier niet zonder risico is.

(7) balsa met ruello en vegetatie - 2010

(8) Balsa is gemaakt in 1815
grotere, niet bewerkte foto

Eén van de interessante dingen is de balsa met ruello (6). Het grootste deel van dit apparaat om olijven the pletten is nog steeds intakt, zelfs in 2010: een complete rij van randstenen en een goed wiel op zijn as. De trechter —een houten kist gemonteerd op dezelfde as en die dient om de olijven in een continuë vloed in de balsa te storten— ontbreekt echter. Je kan een mooi exemplaar aantreffen in de molen van Troncedo.

De rol (ruello) werd gewoonlijk door dieren rond getrokken. De vrije ruimte rond de balsa was wellicht een ietsje te krap en als remedie werd een soort nis uitgespaard in de wand (7, 4). Een omkaderde tekst in het gips gekrast, zegt (8): Esta valsa se yzo Año 1815 (Deze olijfpletter werd gemaakt in 1815).

In de ruello is 1932 gegrift (6, 16).

(9) libra (hoofdbalk) met olie containers

(10) esteras - 1996

De molen van Coscojuela is een van de weinige met een prensa de libra (d.w.z. de plaatsverslindende versie met een lange en zware balk). Een veel gezonder specimen kan je vinden in Castilsabás, of niet zo ver in Trillo (werking van de pers verklaard).

De pers is gebroken (9), mogelijk na brand, en het middendeel is tot pulp gerot. Enkele matten (10) zijn nog herkenbaar tussen de rommel op grond, maar de caracol (13: de schroef om de pers op en neer te vijzen) is nu wel definitief verloren.

Nu waren er wel nog wat kleinere dingetjes te ontdekken, maar niet meer voor lang.

De kop van de pers is ondertussen uiteen gevallen (vergelijk 11 met 12). De originele palen met handvat (14) die dienden om de hoogte en de kanteling van de balk te controleren, zijn er nog wel, maar in zo'n slechte toestand dat ze het wellicht geen jaar meer uithouden.

(11) kop van de pers - 1996

(12) kop van de pers - 2010

(13) resten van de caracol - 1996

(14)

Verschillende stukken in de molen zijn met een datum gemerkt. De palen achteraan de pers hebben elk een jaartal. De linkse (naar de kop kijkend) zegt 1884 (15) en de rechtse geeft 1910 (17). Ze geven wellicht aan wanneer het apparaat ingrijpend hersteld werd.

Een artikel stelt dat ergens op de pers het jaar 1796 voor komt (‡). Ik weet niet of dat klopt. De inscriptie kan weg gerot zijn. Zelf heb ik nog een andere datum gevonden, maar ik weet niet goed wat er van te denken.

De bewuste markering zie je in 18. Ze bevindt zich op de zijkant van de dikke balk dicht bij de kop. In de buurt zijn nog wat letters gegrift. Het lijken probeersels: een 'A' die niet helemaal afgewerkt is en ook het woord 'ANO'. De vorm van de cijfers verschilt van alle andere opschriften in de molen. De inscriptie is zeer duidelijk en toch heb ik er geen notitie van gemaakt tijdens ons eerste bezoek van 1996. Zou ik het toen gemist hebben? Hm.
De vraag blijft: is deze datum écht?

(15) paal links aan achtereinde van de pers

(16) datumstempel naast de as van de ruello

(17) paal rechts aan achtereinde van de pers

(18) hoofdbalk van de pers met twijfelachtige datum

† Annex B van het Decreet 26/2010 vermeldt ook: Las Bellostas

‡ Manuel López Dueso —2006— Del siglo XVI al XVIII.
in Severino Pallaruelo Campo (coord.); Comarca de Sobrarbe: pag. 115-132.
Diputación General de Aragón - I.S.B.N.: 84-7753-630-9
Het boek is vrij ter beschikking als PDF op www.comarcas.es (Spaans).

Ik bewaar hier een lokale kopie van het artikel: M. López 2006 (PDF; 360KB).
Op pagina 130 is de kop van de pers afgebeeld. De foto is duidelijk vóór 1996 genomen. De ruimte is nog vrij net en de caracol staat nog recht.