Aragón: de werking van de molens

Het staat al in de inleiding dat het aandrijfwiel - rodete - verborgen leeft in een holte - cárcavo - onder de molen. Deze cárcavo voert het water af na gedane arbeid. Het is tevens de holte waar je in kruipt voor onderhoud. De open cárcavo van de foto is minder algemeen (bijv. Ainielle, Bara, Torrolluala); de meeste zijn laag en eng.

Oorspronkelijk was de rodete gemaakt uit verschillende soorten hout. Later namen metalen wielen geleidelijk het werk over.

De motor zit vrij eenvoudig in elkaar. Een lange vertikale as steekt door het dak van de cárcavo. Het ondereind draagt het aandrijfwiel, de rodete. De bovenste molensteen zit vast op het bovenste uiteinde van de as.

Zelfs deze eenvoudige motor had twee belangrijke regelorganen die de molenaar moest kunnen bedienen.

De aanvoerpijp - botana - spuit het water over de rodete. De kracht van de waterstroom werd geregeld met een klep, de tajadera.

De levador diende om de afstand tussen de molenstenen in te stellen. De molenaar kon hiermee het aantal omwentelingen en de kwaliteit van de bloem beïnvloeden.

Beide - botana en levador - werden vanaf de werkvloer bediend.

Er was juist minst water, wanneer het meest nodig was vlak na de oogst. Molenaars moesten veel tijd en energie besteden aan constructies om het kostbare vocht op te vangen en te bewaren. En zelfs dan konden de meeste molens maar enkele dagen per jaar werken.

Een beekje werd stroomopwaarts afgedamd met een azud en diende als reservoir. Een canal - soms honderden meters lang - bracht het water naar de molen. Soms werd het water opgevangen in een doorgaans kleine, maar soms heel grote (Samper), vijver - balsa - bij de molen.

De balsa was afgeboord met fijn metselwerk (Gabardilla), of simpelweg met een aarden dam als in (Torrolluala).

Het water verlaat de balsa door de saetín en komt zo in de botana.

Op veel plaatsen loopt het canal of de balsa uit in een zeer diep reservoir: de cubo, drukput, waar de waterkolom zorgt voor de nodige druk. (Nueno, Alavés, Ara)

Werking van een molen

De motor

De energiebron: kostbaar water