Mipanas

Mipanas, gelegen op de oever van het Embalse de El Grado, was the middle of nowhere. De nieuwe verbinding van L'Ainsa naar Barbastro bracht Mipanas weer dichter bij de bewoonde wereld. Parkeer de wagen waar Mipanas is aangeduid. Er is plaats genoeg naast de vuilnis containers. Loop nu de grintweg af richting dorp. De molen ligt maar even verder.

Foto's: 31.xii.1994, 3.i.2010

(1) Mipanas — witte cirkel: deze molen; zwarte cirkel: de andere molen

aceitero buiten het dorp

aceitero in het dorp

(2) molen naast de weg naar het dorp

(3) molen gezien vanuit Mipanas dorp

De molen is een leeg karkas. Het dak is verdwenen en alles wat niet te zwaar was ook. Maar het is een gelegenheid om een beeld te krijgen van de doorsnee inrichting van een oliemolen.

Het grondplan is rechthoekig. Het meest opmerkelijke is al direct van buitenaf zichtbaar: het enorme verschil in de hoogte van de wanden. De muur achteraan is ruim twee keer zo hoog als de wand vooraan (2, 3). Dergelijke hoge muur is een noodzakelijk kwaad voor de oudere molens die plaats moesten bieden aan een reusachtige prensa de palanca. We vinden dezelfde situatie in de molens van Abizanda en Castilsabás die een van de zeldzame plaatsen is waar de hoofdbalk van de pers in goede staat bewaard is gebleven. Ik wou dat ik hetzelfde kon zeggen van Coscojuela de Sobrarbe de dichtstbije site met eenzelfde soort installatie.

De ingang zit in het midden van de façade (2). De deur (7) hing er nog bij ons bezoek in 1994, maar was verdwenen in 2010.

Binnen de wanden is er één grote ruimte zonder verdere verdeling. Naast de ingang is er een rechthoekige container die diende voor opslag van de olijven die lagen te wachten op hun verwerking (4, 6). Aan de tegenoverliggende wand en in het midden van de ruimte zijn verschillende kleinere ronde vaten te zien (5, pilas). Ze dienden om het olie en water mengsel op te vangen en te decanteren om zo zuivere olie te bekomen. In Abizanda zal je ongeveer dezelfde organisatie vinden.

De plaats waar de olijven gebroken werden ligt links van de ingang (6, 9).

(4) opslagruimte (algorín)

(5) olievaten

(6) werkvloer layout

Foto 9 toont dat de cirkelvormige plaats om de olijven te pletten —the balsa— het grootste deel van de ruimte aan de linkerkant in beslag neemt. Olijven uit de opslag werden uitgespreid in deze balsa. De steen werd dan rond gedraaid door een dier of soms ook door mankracht. Het resultaat was een brij van vlees en pitten. Na verloop van tijd werd de pasta verzameld en uitgespreid tussen de matten onder de pers.

In sommige molens zat er op de as nog een trechter (tolva) die voorzag in een gestadige aanvoer van olijven (zie bv de andere aceitero van Mipanas, of in Troncedo). Een schraper duwde de smurrie naar een verzamelput waar ze kon opgeschept worden. De contraptie maakte het mogelijk om door te werken zonder onderbrekingen.

(7) scharnier ingangsdeur

(8) pers

(9) ruello in 2010

(10) ruello in 1994

(11) puddingsteen

De pers met de enorme balk die hier oorspronkelijk moet gestaan hebben had verschillende nadelen. Het formaat alleen al was heel vervelend. De lengte en hoogte stelden hoge eisen aan het gebouw en kostten navenant. De bediening vergde ingewikkelde manipulaties in de juiste volgorde en uitgevoerd door ten minste twee personen samen.

Soms werd een veel kleiner type pers geïnstalleerd (bv. de molen van Sieste). Hier werd de druk opgevoerd door een houten schroef aan te draaien.

In de tweede helft van de 19de eeuw werd een nieuw type pers populair. Ze waren compact, uit gietijzer en gaven een druk drie keer meer dan de oude hefboom. Men haalde met slechts één operator een dagelijkse productie die meer dan dubbel was! Daar nog eens bovenop was de vereiste investering —gebouw inclusief— minder dan een kwart.

Dat waren redenen genoeg om het oude systeem, waarop de ruimte voorzien was, te vervangen door een gietijzeren pers die er nog steeds staat (6, 8).

(12) merkplaat op de pers

N° 82
La Maquinista
Terrestre y Maritima
Barcelona 1880

De pers is een N°82 van La Maquinista Terrestre y Marítima uit 1880. MTM is in 1855 geboren uit verschillende kleinere firma's en was gevestigd in Barcelona.

Naar verluidt maakten ze vooral hydraulische persen (vanaf de jaren 1870) en stoommachines, maar eerder moeten ze ook persen met schroef geproduceerd hebben. We hebben immers nog dergelijke persen van dit merk gevonden in andere molens.

Andere toestellen van hetzelfde merk in:

Naval, La Muela (N°24 jaar 1864)
Troncedo (1859)
Betorz (1861)
Mondot (geen plaat, maar gelijk gebouwd)

De laatste drie met twee schroeven in plaats van één enkele in het midden.