Path: Inleiding - Bezoek de molens; catalogus - Puyarruego

Molens in Alto Aragón - harinero, central eléctrica

Puyarruego

Puyarruego ligt langs de weg naar de befaamde Garganta del Añisclo (Vallée de la Niscle voor de Fransen). Rij vanuit L'Ainsa naar Bielsa en de Franse grens. Links af in Escalona en de weg volgen tot aan de afslag naar het dorp. Parkeer vlak voor de brug. Het kan er wat druk zijn, want dit is een van de populairste stranden in de Sobrarbe. De molen bevindt zich in de bedding van de Río Vellos en is perfect gelegen om er een bezoekerscentrum van te maken voor het Nationaal Park van Ordesa.

Foto's: 23.v.2011

waterwerken

central eléctrica

(12) Molino van Puyarruego - 2005

Ruwweg één derde van het gebouw van (12) is gebruikt voor de centrale. Het is de ruimte met de regelpanelen en de generatoren (13). De molenaar en zijn gezin woonden in de rest. Gezin en werk waren evenwel niet helemaal gescheiden: een deel van de apparatuur eiste plaats op in de woonruimte.

De regelkamer (13) is een grote puinhoop met bedrading, werktuigen, afval en onderdelen van machines overal in het rond slingerend. Het zal er niet op verbeteren nu het plafond los komt doordat het dak van de ouderdom bezwijkt.

Maar er is nog veel te zien en een bezoek is beslist de moeite waard.

(13) De regelkamer van de centrale.

Let eerst eens op de kleur van de wanden (13). Ze vertonen een uitgesproken gelige verkleuring van beneden tot ongeveer 1m60 hoog. Het is een overblijfsel uit de herfst van 1942 toen Sobrarbe geteisterd werd door drie opeenvolgende overstromingen. De vloed van augustus was het hevigst en zorgde er voor dat de Río Ara, iets meer naar het zuiden, zijn bedding verlegde en verbreedde (†). De Río Vellos had zijn eigen riada en het water omspoelde toen de molen en steeg tot dit indrukwekkende peil.

Het belangrijkste in de kamer zijn de generators en de regelpanelen waarmee de zaak werd gecontroleerd en gestuurd. Laten we beginnen met het laatste en een blik werpen op het kleine bord opzij.

Er waren drie netten, elk met zijn eigen onderbreker (15) en een meter om te volgen hoeveel stroom er door de draden liep (14). De onderbrekers zijn gemerkt met Belsierre (gebouwd op de heuvel vlakbij), Puyarruego (net over de rivier) en T. Tierras.

(14) Drie circuits elk met zijn meter.

(15) Elke zone met zijn eigen onderbreker.

Ik weet niet precies waar T. Tierras voor staat, maar oude kaarten van het Instituto Geográfico Nacional geven toch een hint. Er lopen geen lijnen naar de eerder vermelde dorpen, maar wel naar het zuiden:

ed. 1933:
Van de molen naar Muro de Bellas (sic).
ed. 1950:
Over Muro veel verder naar San Vicente de Labuerda en de site is gemerkt met Mol° en C. Eléctrica.

Het paneel draagt alleen meters voor de stroom. Het maximum bereik is 70, 125 en 70 Ampère respectievelijk (14). Geen spoor van Voltmeters.

Er zijn nog twee andere borden opgesteld (13, 16): één van hout, de andere uit steen. Het linkse paneel is al zijn instrumenten kwijt, op een schakelaar (200 AMP) en drie paar lampvoeten na. Sommige van de stukken liggen tussen de rommel op de vloer.

(16) Hoofdregelpaneel

Het stenen paneel (16 rechts) geeft de indruk het belangrijkste te zijn. Op de bovenste rij vinden we een Voltmeter met een schaal van 50 tot 250 Volt. Er staat geen merk op.

De tweede rij is voor de stroom. De resterende meters (17, 18) zijn van verschillende merken. Asea en Brown Boveri werden na een lange geschiedenis van overnames uiteindelijk één in 1988.

Op de volgde rij zien we twee wielen. Links draaien betekent raise (Engels, jawel), rechts is lower. Ik neem aan dat het over de spanning gaat.

(17) Ampèremeter 2de rij midden

AMPERIOS
SOCIEDAD ESPAÑOLA DE ELECTRICidAD
ASEA

(18) Ampèremeter 2de rij rechts

AMPs
Sdad ESPAÑOLA de ELECTRICidAD
BROWN BOVERI
MADRid

De onderste rij draagt twee schakelaars en een soort veiligheid-schakelaar met drie standen. Merk op dat de schakelaar links in zijn open stand één van de draden met een andere lijn verbindt (19, links).

Onder het hoofdpaneel (13) is ook nog een RODANG toestel gemonteerd om de spanning constant te houden ondanks de schommelingen in de afname. In de jaren 1950 zag men geregeld reclame voor dit merk dat verspreid werd door Comercial Eléctrica Aznar in Madrid.

(19)

Tekst op het plaatje van het RODANG toestel

REGULADOR AUTOMATICO DE TENSION
		N°		TIPO
		4.190		JA14
	OHMS		VOLTS		K.V.A.
PAT. REG.	120		220		55

Reclame in ABC van 31.X.1950

Todo grupo electrogeno

debe tener instalado un regulador automático de tensión RODANG, con el que se eliminan las oscilaciones del alumbrado, se evitan las caídas de tensión por arranque brusco de motores, etc. protege al generador contra todas las alteraciones de la instalación y mejora su rendimiento.

(20) Siemens Generator

De central eléctrica van Puyarruego was uitgerust met twee generatoren. Eén ervan staat in de regelkamer (13, 20). De tweede staat beneden bij de turbines (27). Ik weet niet of beide tot het laatst in gebruik waren. De witte generator is een Siemens alternator (21, plaatjes). De gegevens van de zwarte (27) ben ik vergeten te noteren. Naast de Siemens staat nog een derde exemplaar: een D.C. dynamo van ASEA. We hebben hetzelfde merk gezien in de molen van Arrés.

De turbines staan een niveau lager en zijn vlot te bereiken langs de trap (22). De installatie rechts (23, 25) is gemerkt Teisset Chapron * Brault Fs * Chartres. De regelaar in de woonruimte (24) daarentegen zegt Teisset Brault & Chapron Paris.

De turbine links (27) is gemerkt met Maquinaria y Metalurgia Aragonesa - N ?35 - Zaragoza - Utebo. Het regelwiel (26, in de oude badkamer) draagt geen tekst. Een turbine van hetzelfde merk staat in Aguinalíu. De firma werd opgericht in 1902 en bereikte zijn top in de jaren 1930 met ongeveer 250 werknemers; dat was ongeveer drie keer zoveel als Averly, die andere bekende firma. Meer over MMA in Salinas de Jaca.

(21) Plaatje op de witte generator.

Plaatje op de generator (13, 20, 21)

SIEMENS INDUSTRIA ELECTRICA S.A.
ALT	F 263 9-8			No.	190207	Co
220 127	V	223	A	750	r.p.m.	KVA85 cosfi 0,8

Plaatje op de exciter op de generator

SIEMENS INDUSTRIA ELÉCTRICA S.A.
Exc	GME85/10			No.	185778		Co
110	V	21,8	A	750		r.p.m.	KW 2,4

Plaatje op de generator opzij (20, links beneden)

ASEA		VASTERAS SWEDEN			swastika
D.C. GENERATOR			K O ???
Type	19-51-?		No.	23388
Output KW		1.6	Rating		cont
Volts	?		Amps		?45
R.P.M.	1000		ExcVolts			118

(22) Trap naar de turbines beneden

(23)

(24) Regelwiel van (23)

(25)

(26) Regelwiel van (27)

(27) Turbine: Maquinaria y Metalurgia Aragonesa

waterwerken

central eléctrica

†

Rubio Fernandez V., Hernandez Santon C. — 1990 — La evolucion reciente del cauce del río Ara.
Cuadernos I. Geográfica: 16/1-2, pp 99-108

Zie Boltaña voor een foto van de vloedgolf van november 1997.