Formigales

Formigales is een klein dorp in de La Fueva streek. Uit L'Ainsa de weg nemen naar Campo en na 13 km rechts naar Tierrantona. Blijf op de hoofdweg tot aan de afslag links naar Formigales, Troncedo en Graus. Voorbij het dorp van Formigales is er een scherpe bocht naar links. Hier start een spoor dat afdaalt in de vallei van de Barranco de Formigales — de molen van Solanilla ligt hogerop langs hetzelfde riviertje. Volg het pad en weldra kom je aan een ingevallen bouwsel. Zoek een zwak spoor: dat leidt omlaag naar de molen. Toen wij er waren, verkeerde het gebouw in zeer slechte toestand, maar de reusachtige cantilever pers was nog goed en waard om te beschermen en te behouden.

Foto's: 13.IV.2012

molino aceitero

molino harinero

(1) De oliemolen bijna onzichtbaar in het landschap.

Vanop afstand is de molen bijna helemaal onzichtbaar. Dat komt door de overvloed aan klimop en ook doordat de constructie tegen — bijna in — de helling is gebouwd. Als gevolg beslaat de molen drie niveau's.

Op het laagste niveau bevindt zich een dubbele, houten deur (2). Dat is de hoofdingang — de linker hoekstenen van (2) zijn net zichtbaar uiterst links in (1). Op één van de panelen is een soort onvolledige levensbloem getekend (3) — zie ook de molen van Labuerda (foto 29).

(2) Hoofdingang

(3) Gravering op de deur

Op het hoogste niveau is er een andere, smallere deur (1 midden) die opent in een kleine ruimte die uitsteekt buiten de rechthoek van de rest van het gebouw. Het is de plaats waar de olijven werden gebroken.
Een steen (4) rust in een cirkelvormige embalse die niet voorzien is met een verbreding waar de smurrie verzameld en opgeschept werd. De ruimte is krap en ik betwijfel of er rond de embalse voldoende speling is voor een dier dat de steen rond trekt.

Wetende dat de hoofdingang beneden is, lijkt deze configuratie ook niet bijzonder praktisch vermits al de verse aanvoer twee niveau's hogerop moest gebracht worden. Tenzij, natuurlijk, de te persen olijven aan de kleine deur boven ontvangen werden. Maar daar is er geen duidelijke plek waar meer dan een kleine hoeveelheid kon liggen wachten. Om fermentatie —met minder goede olie als gevolg— te vermijden, werden de vruchten weliswaar zo snel mogelijk behandeld, maar zelfs dan was er nood aan voldoende opslagruimte.

(4) Ruello, loper, in zijn embalse. Let op het jaar 1784.

Van het maalstation leidt een aantal treden (5) omlaag naar het middelste niveau waar de pers staat. Een lading smurrie langs smalle treedjes 2 meter omlaag dragen en dan nog eens 10m naar het andere eind van de pers (6), zal geen te onderschatten karwei geweest zijn.

De pers is van het cantilever type, prensa de viga y quintal, en ze is, gezien de toestand van de site, in een vrij goede conditie: alleen de vertikale geleidingspalen, guiaderas, in het midden zijn weg. Zie bv. Panillo voor een kompleet specimen.

(7) Tuerca met caracol

Het vrije uiteinde (7, 8, 11) van de pers is opmerkelijk. De vorm van de tuerca, het blok waar de schroef, de husillo, caracol, in draait, is zeer onregelmatig van vorm. Vergelijk bv met de regelmatige balken in Trillo, Aguinalíu of Castilsabás.
Let ook op het lege gat en de roestige kop van een metalen bout op de voorkant (7). De tuerca bestaat uit een voorste en achterste helft samen gehouden door twee staven. De naad tussen beide delen is niet recht en daarom neem ik aan dat het blok per ongeluk moet gespleten zijn en daarna werd gerepareerd (5 toont de achterkant).
De afwerking van de top van de balk is niet symmetrisch (8) en de twee gaten doen het lijken alsof er aan die kant nog iets (maar wat?) was bevestigd.

Naast de pers, helemaal beneden, staat er nog een rijtje decantatie bekkens, pilas (9).

Het loont de moeite om nog wat rond te scharrelen en te bekijken hoe de verschillende delen van de pers samengebracht zijn (5, 7, 10).

Let ook op de balkjes die wat lijken op een cricket bat (12). Ze heten trabones of lavijas. De eerste schoof men in de spleten van de vertikale balken op het einde (virgenes) om het vaste eind van de balk te blokkeren. De laatste kwamen in de guiaderas om de balk te steunen en vast te zetten in de horizontale positie.