Molens in Alto Aragón - harinero, central eléctrica
El Grado
El Grado ligt een beetje opzij
van de hoofdweg tussen L'Ainsa en Barbastro. De molen staat aan de oostkant van de weg een ietsje ten zuiden van de
Barrio del Cinca (met tankstation) van El Grado.
Er staat een wegwijzer naar het gebouw waar ook het lokale toerismekantoor is gehuisvest. Er is volop parkeerplaats.
Maar het kan wel eens tegenvallen om de openingstijden te treffen.
De molen kreeg de naam
molino de Chuaquín ter ere van een vroegere burgemeester van het dorp.
De bovenverdieping is gewijd aan
parchís (een bordspel) waarvoor El Grado de hoofdstad van de wereld is, hebben we geleerd.
Foto's: 20.VIII.2014
Er is geen kans dat de installaties ooit weer zullen draaien
— zelfs niet in demo — zoals wel het geval is in andere gerestaureerde molens
(bv.
Buera,
Caldearenas,
of
Troncedo). Gelukkig zijn de meeste elementen van het molenbedrijf
bewaard en een bezoek is nog steeds de moeite waard, ondanks het feit dat ik niets kon ontdekken
dat te maken had met de productie van electriciteit.
In de eerste jaren, aan het begin van de 20ste eeuw,
was de achterste helft van de constructie lager dan tegenwoordig. Er was toen maar één verdieping waar de
eigenlijke molen en de turbines zich bevonden. Later werden er extra bouwlagen toegevoegd.
Het kanaal is een indrukwekkend stukje werk (4).
Het is breed en diep en loopt voor meer dan 2 km langs de oever van de Cinca rivier. Het
aftappunt is zichtbaar als een trechtervormige structuur uiterst rechts in (4) en is heden ten dage
verdwenen onder het stuwmeer van El Grado.
Voor meer dan de helft van zijn lengte loopt het kanaal
aan de hoge kant van een zone met talrijke kleine percelen, groententuintjes wellicht. Net voor het kanaal
de molen bereikt moet het nog een hindernis nemen: een kleine zijrivier van de Río Cinca: de Barranco de
Lariño (
⋕). Diens bedding wordt gekruist met behulp van een sifon.
De eigenaar van de molen was
Celso Joaniquet Ponz (
†,
§).
Hij werd geboren op de 21ste juli 1884 in Bono, een dorp in de Pyreneeën op de grens tussen Aragón
en Cataluña, studeerde in Barcelona en werkte in Madrid.
Hij was een zeer actieve advokaat en had een opmerkelijke visie op de toekomst van Spanje en Europa. In januari 1931 (!)
hield hij een erg gesmaakte uiteenzetting over de nood aan een Europese Unie als de enige mogelijke
remedie om de Europese industrie te redden uit de crisis van dat moment. Alleen door de douanegrenzen
op te heffen zou Europa in staat zijn om de intercontinentale markten te behouden, stelde hij
(♠). Hij schreef verschillende boeken over politiek en economie.
In de jaren 1940 begon het Spaanse gerecht een onderzoek tegen hem.
Er waren aanwijzingen (uit betrouwbare bronnen, zegt het dossier) dat hij in overtreding was van de politieke
verantwoordelijkheid volgens de wat van 6 februari 1939 (
§).
Deze
Ley de Responsabilidades Políticas werd gebruikt om voorstanders van de Republiek
te straffen. De wet werd echter niet alleen gebruikt om invloedrijke en rijke Republiekijnen te
onderdrukken. Ze werd ook toegepast op diegenen die ontsnapt waren aan de krijgsraden van
Franco doordat ze voor geen enkele verboden actie verantwoordelijk waren. De wet werd
een repressief instrument dat gebruikt werd om rekeningen te vereffenen met families van republiekijnen.
(
¶). De zaak tegen Joaniquet werd 17 jaar later afgevoerd, in 1957 (
§).
Joaniquet (of zijn vrouw) was eigenaar van verschillende
molens in de streek (
§):
de molen van El Grado (huis en centrale),
een molen in Enate (huis, centrale en molen voor veevoer),
en een molen in
Guaso (graanmolen en centrale).
De electriciteitshandel werd gevoerd via bedrijfjes.
In El Grado was het door Riegos y Fuerzas del Cinca en in Guaso was het
Fuerzas Eléctricas del Ara.
Oude kaarten (
‡) tonen leidingen van de molen van El grado naar alle
dorpen in de buurt: Artasona, Bolturino, Ubiergo en Secastilla naar het oosten en El Grado, Coscojuela de Fantova
en Naval naar het westen (14).
Het net werd uitgebreid tot in Castillazuelo
(zie
† en onze pagina over
de molen van
Huerta de Vero). Dat moet in 1929 geweest zijn, maar dat is niet te zien op de kaarten van 1931.
De uitgave van 1952 toont dan echter zo danig veel lijnen dat het moeilijk is om uit te maken
welke precies de stroom van El Grado naar Castillazuelo brachten.
† José Antonio Cubero Guardiola — 2012 — La electricidad en Castillazuelo, apuntes sobre su historia.
in ro Zimbeler de Castillazuelo
— Revista informativa de la asociación cultural "Castillazuelo"; Num. 24, Jan. 2012, pp. 28-29.
‡ Gebaseerd op kaarten van het
Instituto Geográfico Nacional
van Spanje, series MTN50, vellen 250, 288, Ed. 1952
☨ De luchtfoto's werden genomen tijdens een campagne die
bekend werd onder de naam El Vuelo Americano serie B die doorging tussen maart 1956 en september 1957.
Het werk werd gedaan door de Amerikaanse Army Map Service. © Instituto Geográfico Nacional de España
⋕ Ik gebruik de naam die voor komt op de oude
kaarten van het IGN. Recentere edities vanaf 2003 tonen het riviertje als Barranco de Ariño. Die aanduiding is wellicht ontstaan
uit een verwisseling met een barranco van die naam, die verder naar het zuiden ligt, in de buurt van Enate.
§ Archivo Histórico Provincial de Huesca J/005771/000009.
¶ Fernando Peña Rambla — 2012 —
La exigencia de responsabilidades políticas como mecanismo represivo especial: la Serratella (Castellón), 1939-1942.
Millars, XXXV (2012) pp. 172-197.
♠ ABC (Madrid) — 27.I.1931 — En la Casa de Aragón. Ed. de la mañana, p 37.
