Foto's: 26.XII.1995, 08.XI.2011
Misschien was het kleiner gebouw naast de centrale wel de originele molen (1 & 3 rechts), maar aan de buitenkant is er niets dat daar op wijst en het was niet mogelijk om er binnen te dringen.
De site heeft een lange geschiedenis en was toendertijd belangrijk als energieleverancier voor de wijde omgeving.
De andere sectie van het net, op de rechter oever, loopt noordwaarts naar Huerta de Vero en zuidwaarts naar Azara waar de lijn vertakt naar Azlor en Peraltilla.
In 2012 verscheen in een plaatselijk blad (†) een verhaal over electriciteit in Castillazuelo. Onze molen staat er ook in en ik citeer daarom de relevante lijnen.
...
en Huerta de Vero, Mariano Lorenz Buera, labrador, nacido sobre 1867, está pensando en ampliar su negocio.
En 1900 vive en la calle la Iglesia número 29. Sabe leer y escribir. Su hermano Manuel,
tres años mayor, es el Alcalde. Mariano, en mayo de 1911, ya tiene el proyecto que el ingeniero
industrial José Maluquer le ha diseñado para llevar la "luz eléctrica"
a su pueblo, Huerta de Vero, y a los vecinos de Azara, Azlor, Castillazuelo, Peraltilla, Pozán,
y el Monasterio de Nuestra Señora del Pueyo. Su ambicioso proyecto tiene un presupuesto de 25.850 pesetas (5).
Mariano aprovecha la fuerza de la turbina, de 40 caballos, del molino harinero de su propiedad, para mover un alternador de 30 kilovatios (5). La corriente alterna obtenida es elevada por un transformador hasta los 3.000 voltios para su distribución mediante líneas trifásicas (de tres conductores) para reducir las pérdidas. El transformador de Castillazuelo —para todo el pueblo— tiene 4 kilovatios. La línea del Pueyo se quedará en el tintero.
El 12 de octubre de 1912 una Real Orden le otorga a Mariano la concesión
solicitada y a los pocos días inicia las obras.
....
...
in Huerta de Vero denkt Mariano Lorenz Buera, een boer geboren rond 1867, er aan om zijn
zaak uit te breiden. Het is het jaar 1900 en hij woont op nummer 29 in de Kerkstraat.
Hij kan lezen en schrijven. Zijn broer, drie jaar ouder, is de burgemeester.
Al in mei 1911 had Mariano de plannen klaar. Het project, opgemaakt door
industrieel ingenieur José Maluquer, zou electrische verlichting brengen
naar Mariano's dorp Huerta de Vero, naar de inwoners van Azara, Azlor, Castillazuelo, Peraltilla,
Pozán en ook naar het Monasterio van Nuestra Señora del Pueyo.
De kost voor dit ambitieuze plan werd geschat op 25 850 pesetas (5).
Mariano gebruikt de turbine (40PK) van zijn eigen bloem molen om een alternator van 30 KW aan te drijven. Om verliezen te reduceren wordt de wisselstroom naar 3 000 Volt getransformeerd en in drie fasen (3 geleiders) verdeeld. De transformator van Castillazuelo heeft een vermogen van 4 KW — voor geheel het dorp! De lijn naar el Pueyo zal nooit verwezenlijkt worden.
Mariano krijgt op 12 oktober 1912 per koninklijk besluit een concessie toegewezen en de werken
starten enkele dagen later.
....
...
En 1929, los vecinos de Pozán denuncian el mal estado de la línea del pueblo.
En estos años las instalaciones y su mantenimiento son muy precarios y los cables
están muy cerca del suelo con el consiguiente peligro "para personas y
caballerías" y también para las labores del campo —como por ejemplo
coger las olivas— por el peligro de tocar con cañas, palos o incluso con
el cuerpo al subirse a un árbol.
....
Mariano Lorenz cambia el nombre a su empresa y pasa a llamarse "Electra Lorenz".
En 1931 inicia los trámites para dar servicio a Buera (14).
El alumbrado para los particulares es muy caro —pero menos
que Joaniquet—
y por UNA bombilla (de 16 bujías) cobra, al mes, 2.50 pesetas. Este
precio obliga a aprovechar el único punto de luz y para ello se hacen esos huecos, encima de las puertas, que se ven en algunas casas antiguas, para iluminar a los dos lados.
....
La guerra lo destroza todo —incluidas las notarías—
y allí se pierde la escritura de la venta, que en 1935, hace Mariano Lorenz junto
a su hermano Manuel, de sus derechos y la propiedad de las instalaciones y líneas
a Felix Lalanne. Electra Lorenz cambiará su denominación a "Hidroeléctrica
de Huerta de Vero".
....
(5) AHPH (Archivo histórico provincial de Huesca), Obras públicas 148/55.
(14) AHPH, Obras públicas 190/221
...
In 1929, klagen de inwoners van Pozán over de slechte staat
van de lijn naar hun dorp (a). In die jaren voldeden de installaties niet en het onderhoud
was ondermaats. De draden hingen daarenboven zo laag dat ze een gevaar vormden voor
mensen en ruiters en werkers op het veld. Tijdens de olijfoogst bestond bv. het gevaar
dat de palen die men daarbij gebruikte tegen de draden sloegen en ook dat mensen die
in een boom klommen per ongeluk draden onder spanning aanraakten.
....
Mariano Lorenz verandert de naam van zijn firma in Electra Lorenz. In 1931 start hij de
procedures om Buera te bedienen (14). Privé personen betalen het pittige bedrag van
2.5 pesetas per maand voor één ENKEL peertje van 16 kaarsen — maar Joaniquet (b)
vraagt zelfs nog meer (c).
Dergelijke prijzen dwongen de mensen om hun enige lichtpunt maximaal te benutten
Ze maakten gaten in de muur boven de deur om zo aan beide kanten licht te laten schijnen.
In sommige oude huizen kan men deze gaten nog zien.
....
De oorlog vernietigt alles —ook de notariaten— en zo gingen de acten verloren, maar in 1935
verkochten Mariano Lorenz en zijn broer Manuel de zaak aan
Felix Lalanne (d). Electra Lorenz verandert van naam naar Hidroeléctrica de Huerta de Vero.
....
...
Hacia el año 25 se construyó la Central de la Luz, por
acciones (todos los vecinos del pueblo éramos socios, con más o menos acciones),
entonces tenia luz todo el pueblo, los más pudientes tenían cuatro ó seis
bombillas, nosotros teníamos una en la cocina y otra en el patio conmutadas.
...
Antes de la central, el pueblo se servia de la Luz del "Americano", que bajaba del Molino de Salas.
Pero esta luz solo la podian pagar los pudientes, lo demás nos alumbrábamos con
candiles de aceite y después de carburo ...
Rond [19]25 werd de electriciteitscentrale gebouwd en aandelen uitgegeven (alle dorpelingen waren partners met meer of minder aandelen). Zo hadden alle mensen licht. De welgestelden bezaten vier of zes peertjes and wij moesten het doen met één in de keuken en een ander in de patio, maar alleen afwisselend te gebruiken.Merk op dat er tegenspraak is over de jaartallen in beide artikelen. In Zimbeler was het 1929 toen de mensen van Pozán klaagden, maar de website zegt dat Pozán al zijn eigen electriciteit had in 1925. Daarvoor kregen ze hun licht van de Americano (d). Maar het was niet eerder dan 1935 dat de Americano de zaak kocht van de broers Lorenz (†), tenzij het waar is wat Vicente Pinilla (☨) schrijft:
...
Voor de centrale er was kwam de electriciteit van de molen van Salas (e), zogenoemd Licht van de Americano (d) hetgeen alleen de rijken zich konden veroorloven. Wij, de andere mensen, gebruikten olielampen en later carbide ...
Además en los años veinte construyó la central hidroeléctrica de Huerta de Vero que no solo suministró luz y energía a la bodega y casa familiar, sino a gran parte de la comarca.Maar is het niet vreemd dat geen enkele kaart leidingen toont die de bodega bereiken en dat er een dam is, en een fábrica, op de Río Vero slechts enkele passen ver?
Iemand zou dit eens moeten uitklaren.
De website van de Bodegas Lalanne (IX.2016) legt uit dat het domein de naam Torre del Americano kreeg ter ere van de onderstammen die uit Amerika meegebracht werden. Ik durf daar aan te twijfelen. Félix (en later ook zijn ouders) kwam uit Amerika en hij behield de Argentijnse nationaliteit tot aan zijn dood. Volgens mij is het daarom dat hij gerefereerd wordt als Americano en zijn chateau als Torre del Americano.
