Castigaleu

Castigaleu ligt in de Ribagorza streek en is gemakkelijk te vinden vanuit Graus. Neem de hoofdweg naar Capella en La Puebla de Roda en sla later rechts af naar Lascuarre en Castigaleu. Rij door het dorp en dan weer rechtsaf naar Luzás en Tolva —rechts in de diepte zie je de andere molen die in 2010 gerestaureerd is. Op een bepaald punt draait de weg scherp naar rechts en loopt dan langs een kleine waterloop: de Barranco de Monesma. Parkeer de wagen. Loop tegen de stroom in of neem de piste ongeveer 200m terug. Je bereikt hoe dan ook de molen, Pucharcos genoemd, na twee derde kilometer ongeveer.

Illustraties: 26.X.2010

werkplaats

waterwerken

dorpsmolen

(1) Molino Pucharcos van Castigaleu.

Een fijne plek met een molen die zó uit een sprookje lijkt te komen. De voorkant toont de typische configuratie —klein raam boven een wijd open cárcavo— van vele kleinere molens (zie bv. Bara, Solanilla, Ainielle) maar kleine rondavelachtige uitstulpingen leunen tegen het hoofdgebouw en bezorgen het geheel een bijzonder cachet. De layout van de site volgt echter de algemene regel.

De ingang kijkt naar het oosten (rechts in foto 1). Eerst komt er een overdekt gedeelte (2) waar de lastdieren konden rusten in de schaduw. Rechts geeft een deur toegang tot een aparte ruimte. Waar die voor gebruikt werd is niet duidelijk. Ik vind ze te klein om als woonst te dienen. Misschien was het een stapelruimte? (kamer: 2 rechts, deur: 3 rechts)

(2) Schuilplaats voor de ingang.

(3) Ingang tot de molen.

Aan de linkerkant van de overdekking staat een rondavel-achtige structuur. Mogelijk een latere aanbouw door de molenaar zelf, want de stenen sluiten niet in elkaar (zie de indrukwekkende spleet in 2). Ik weet niet waarvoor de rondavel diende.

Een stevige houten deur (3), beschermd met een groot calvarie kruis (7) op een van de posten, opent in de eigenlijke molen. Ruwweg de helft van de vloer is verhoogd (4) en draagt een eenzame ligger steen (6) half verborgen onder het puin van het dak.

(4) Interieur rechts van deur.

(5) Interieur achter de deur.

(6) Molensteen.

De guardapolvo (5, de houten kist om de bloem in bedwang te houden) ligt half vergaan op de vloer. Naast de deur leiden enkele treetjes op de werkbank. Aan de andere kant staat een werkeloze kraan (4, grua met cabra).

Verloren tussen de rommel liggen wat vergeten spatels (8). Ze dienden om meel te scheppen en zakken te vullen. Merk op dat ze maar één enkel gat hebben: voor de duim. Ze missen een langwerpige opening voor de vingers. In Almunias de Rodellar was die er wel. De schopjes werden vaak ter plekke gemaakt en dat verklaart waarom ze er niet allemaal gelijk uit zien.

(7) Het calvarie kruis.

(8) Meelschopjes.

(9) De builmachine.

Het meest opvallende item van de molen staat tegen de wand tegenover de ingang (5): een builmachine —een contraptie die we doorgaans in grotere molens aantreffen (bv. Yesero, Castillazuelo, Centenera waar ook een bakkerij gevestigd was). Ons specimen is in vrij goede conditie —behalve het gaas dat wel opgesmuld zal zijn door de motten.

Een builmachine is een apparaat om het meel in kwaliteiten te splitsen. Drie fracties: la primera of cabezuela blanca (zeer fijn), segunda of cabezuela gris (fijn) en tercera of los moyuelos (grof) die overeen komen met de drie schuifkleppen van foto 10. De molenaar kon de cabezuela fracties nog eens malen om extra kwaliteiten te bekomen.

Het meel wordt in de bak bovenaan gegoten (9). Een lint liep over beide wielen op de korte kant en wanneer men aan de kruk draaide voedde een wormwiel de bloem in de machine. De kruk is verbonden met een as binnenin. Die staaf is lichtjes schuin neerlopend gemonteerd tussen beide korte zijden. Er zit een achtkantig prisma op waarin de bloem tijdens het draaien van hoog naar laag migreert (zie 14 in Lacort).

Het prisma is bekleed met gaas met voor elke fractie een andere maaswijdte. Kleine houten hamertjes binnen het prisma verhinderden dat de bloem samenklonterde. Uiteindelijk ving men de verschillende fracties op in recipienten die onder de kleppen geplaatst werden.