Berdún

Berdún is een dorp op een heuvel en gemakkelijk te vinden op de hoofdweg N-240 tussen Jaca en Pamplona. Aan de voet van het dorp de A-1602 nemen naar Ansó en Hecho. Na minder dan 1 km, op de plaats waar de HU-2040 er bij komt, links af in een soort industriële site met verspreide loodsen. De heuvel op rijden zo ver als je wil en daar een plekje kiezen voor je voertuig. Wandel het wagenspoor af de vallei in van de Río Veral, over de brug (1), rechtdoor tot aan de eerste aftakking naar rechts. Nu uitkijken voor de eerste rij bomen rechts; zij boorden het restitutiekanaal af. Volg de rij langs de rand van het veld en even later ben je aan de molen.

Foto's: 01.X.2013

graanmolen

central eléctrica

(1) Molino de Berdún gezien vanaf het dorp. Río Veral aan de voet van de helling.

De molen is nagenoeg helemaal verborgen onder bomen en verschillende lagen klimop. Het kost enige moeite om de ingang te vinden en het vergt daarna een zekere wilskracht om in de molen te komen.

Het molen is opgetrokken in de vorm van een letter «L». De ingang is aan de zuidkant van het vrije einde van de lange arm van de «L» dicht bij de akker.

De graanmolen (molino harinero) beneemt de lange arm. Het dak en de bovenverdieping zijn ingestort (2) en het puin maakt het moeilijk om de ruimte te exploreren. Sommige instrumenten van de eerdere bedrijvigheid zijn toch nog terug te vinden. Ze staan alle opgelijnd langs de wand tegenover de ingang. De wand met de deur zelf werd vrij gehouden als gangpad tussen de secties van de molen: reiniging, malen, electriciteit maken.

(2) Molino harinero met zijn inhoud verborgen onder het puin van het dak en de verdieping.

Eerst, dicht bij de ingang, staat een graanreiniger (3-5). Het apparaat vertoont een inscriptie (5) van de maker: Averly uit Zaragoza. In vroegere tijden was Averly een belangrijke speler in de molenindustie, vooral voor kleine tot middelgrote installaties. Het was de alleenvertegenwoordiger voor de Société Générale Meulière — zie La Ferté — in Spanje.

De firma ontwikkelde verschillende nieuwigheden waarvan de Limpia Belga perfeccionada sistema Averly er één was. Een Limpia Belga was zeer populair en werd in advertenties voor molens die te huur kwamen vaak als pluspunt vermeld. Ik ben er helaas nog niet achter gekomen waarom het toestel Belga genoemd werd, en evenmin weet ik wat de verbeteringen waren.

(3) Limpia (graanreiniger)

(4) Voedingstrechter van de graanreiniger (3)

(5) Averly producent van de limpia (3)

(6)

De maalstoel (7) bevindt zich onder het grootste venster van de verdieping (2). Er zijn nog enkele treedjes (8) zichtbaar en één paar stenen (7). Geen tweede paar aangetroffen, alhoewel er genoeg plaats voor is.

Naast de maalstoel staat een turbine, nu nagenoeg onvindbaar onder de vegetatie. De turbine staat aan het verste einde van de ruimte (2, links). Het water werd geregeld vanaf de eerste verdieping door middel van een zelfgebouwde contraptie (9) in een cirkelvormige uitsparing in de wand.

(7) Maalstoel

(8) Treedjes op naar de maalstoel.

(9) Wiel voor regeling van het water.

De lege muur tegenover de maalstoel is gedeeltelijk verborgen achter neergevallen balken. De bereikbare gedeelten zijn een nadere blik meer dan waard want ze zijn overdekt met gekribbel en tekeningen (10-12).

Eerst hebben we de geometrische figuren (10). Ze bestaan ook in verschillende andere molens (bv. Labuerda, Formigales). Soms tonen ze het patroon van een scherpsel (als in Arén, Alcampell, of hier in de generatorkamer). Soms, ook hier (10), vinden we figuren die men kan tekenen met alleen een passer. Gemaakt om te pronken met speciale kennis?

(10) Geometrische tekeningen op de muur van de graanmolen

Veel krabbels hebben te maken met het bedrijf: namen, datums, sommen (11). Soton Entrada, Día 10 Abril 1941, veel keren Entrada naast een optelling of aftrekking, Soldados 288 Ks, Juana Lozano 1 ??? 7 Ks, Casa Laín?

In de doorgang naar de dynamokamer (12) is een persoon getekend met een hoed op. Naast hem staat Antonio Lanaspa. Een beetje lager op de muur weer enkele sommen en de teksten Molino Electirco [sic], Molino Electrico en Berdún.