La Ferté-sous-Jouarre

De beste molenstenen ter wereld kwamen uit La Ferté-sous-Jouarre. Dat staat in zowat elke tekst over dat onderwerp. Sommige auteurs weten ons zelfs te melden dat het in de buurt van Parijs (Frankrijk) ligt. Over de juiste afstand echter, verschillen ze van mening. En enkel een zeldzame doordrijver nam de moeite om zich in het industrieel verleden van de stad te verdiepen.
Toen we ons afvroegen wat er overgebleven is uit die glorierijke dagen, slaagden we er niet in om antwoorden te vinden. De website van de stad zweeg over molens (‡). Er was een camping, jawel, en een hotel, zelfs twee. En als er al sprake was van een museum, dan in geen geval over stenen. Dan maar de boekenplank met reisgidsjes. Geen woord. Er restte ons niets anders dan de zaak ter plekke te onderzoeken.
Met camera en volop film, op naar La Ferté-sous-Jouarre !

Foto's: 02.V.2003

(1) Ons onderzoeksteam
aan de grens van La Ferté

(2) Folder met stadsplan
helpt bij het speuren
naar de resten van
de vroegere industrie

Als je de stad inrijdt, ontdek je misschien wel een molensteen hier of daar op een rond punt, maar verder herinnert niets aan de vroegere activiteiten. Nochtans, ondanks een snelle achteruitgang na de eerste wereldoorlog, overleefden twee firma's tot een eind in de jaren 1950. Er werd echter niet de minste inspanning geleverd om gebouwen of andere getuigenissen voor de toekomst te bewaren. Alleen met een sterk vergrootglas vind je hier en daar nog een restje.

Tracht in ieder geval aan de Guide de découverte du patrimoine meulier te komen. Het is een folder met twee kaarten waar interessante dingen uit het molenstenen tijdperk op aangeduid zijn. Geloof niet alles wat er in staat. Wij klommen urenlang op en neer door het Bois de la Barre op zoek naar een leerpad dat achteraf nog steeds en projet bleek. Andere dingen zijn er niet meer: van het dak gewaaid (een windhaan bv.), of verdwenen onder een winkelcentrum. Maar desondanks is de Guide een nuttige compagnon.

De groeven waren klein en de situatie veranderde voortdurend. Men startte een nieuwe uitbating, de goede stenen werden gewonnen en daarna werd de site verlaten voor een betere plek. Tijdens de periode rond het hoogtepunt lagen er honderden groeven verspreid over de heuvels rond La Ferté.

Het panorama toont enkele van de belangrijke sites (van links naar rechts): Bois de la Barre, La Justice, Le Limon, dan de buurt van het station en uiteindelijk La Marne. Op de linker (zuidelijke) oever van La Marne zien we de haven (Port aux Meules) en de heuvel met de Tarterel groeven.

Water was een permanente zorg en groeven liepen snel vol zodra het werk er stopte. Sedert dan kregen de bomen alle tijd om op te schieten. De kruinen van het Bois de la Barre verbergen verschillende mooie exemplaren.

Les Meuliers geeft een relaas over de geschiedenis, de soorten molenstenen, de groeven, en de onmenselijke werkomstandigheden voor de arbeiders geplaagd door talloze problemen met hun gezondheid. Hier zullen we alleen dieper in gaan op hetgeen belangrijk is voor onze Aragonese molens. Zie ook Los Molinos del Altoaragón.

(6) Overstroomde steengroeve — Bois de la Barre

Vroege stenen uit La Ferté waren monolieten. Pas onder druk van de omstandigheden gingen producenten over op samengestelde stenen met een verbeterd profiel : nieuwe ontwikkelingen in molentechnologie (de opkomst van cilinders), problemen om voldoende grote blokken te vinden en de steeds hogere eisen waaraan het meel moest voldoen. Maar zelfs dan bleef deze industrie zeer conservatief en miste vele kansen om verbeteringen aan te brengen in de werksituatie, de productiemethodes of het rendement van hun activiteiten.

In Aragón en voor de spoorweg zo ver reikte, waren de molenaars aangewezen op de lokale stenen. Daarna (het was eind 19de eeuw) gingen verschillende krachten aan het werk.

(7) Oudere monoliet en een meer moderne opvolger

De spoorweg maakte het mogelijk om de betere Franse stenen van La Ferté in te voeren. Molenaars kregen zo de kans om hun uitrusting te verbeteren. Toch was dit niet voor iedereen direct mogelijk. De best renderende molens werden eerst gemoderniseerd. Sommige streken werden evenwel nooit bediend door het spoor (Sobrarbe is nog altijd zonder) en daar waren molenaars gedoemd om met de plaatselijke stenen te blijven werken.

Diezelfde spoorweg, en de betere wegen, lieten ook toe om de oogst af te voeren naar nieuw gebouwde industriële molens bij de steden. Bloem en brood keerden langs dezelfde weg terug. Het betekende de genadeslag voor molens in veel dorpen. Hoe beter de verbinding met de buitenwereld, hoe sneller ze sneuvelden. Molens in afgelegen delen van Altoaragón bleven veel langer in gebruik en zijn daardoor nu nog beter bewaard. Daardoor ook begint bijna elk bezoek aan een molen met een flinke wandeling.

Slechts twee firma's overleefden tot ver in de 20ste eeuw. Eén ervan was de Grande Société Meulière Dupety Orsel et Cie, veel vroeger opgericht —zijn voorloper dateert van 1789—, maar pas die naam gebruikend na 1911. Dit was de firma die het langst bleef bestaan: de zaak sloot in 1957.

Stenen met het logo van de G.S.M. kan men bv. zien in Alquézar en Broto.

De belangrijkste concurrent van G.S.M. was in 1881 opgericht door 7 stichtende leden. Zij kozen voor de naam Société Générale Meulière S.A., kortweg S.G.M. —wellicht opzettelijk verwarrend bedoeld. De firma stopte in 1953.

Stenen van S.G.M. zijn bv. gevonden in Paternoy (Jacetania) en Las Almunias de Rodellar.

Een geheimpje van de sector leren ?
Verschillende firma's baatten groeven uit op meer plaatsen, soms zelfs ver van elkaar (bv. in La Ferté; in Epernon, Eure-et-Loir, nabij Chartres; in Cénac, Dordogne), maar bleven hun stenen merken met La Ferté onafhankelijk van de echte oorsprong.

Er werd reclame gemaakt langs de wegen, maar zo goed als geen van die schilderingen heeft de tijd overleefd. Onze ontdekking uit Gannat (10) is in heel slechte toestand. De onderste helft is best bewaard. De bovenste helft is verborgen onder nieuwere lagen. Wie goed kijkt, kan twee donkere schijven onderscheiden: molenstenen wellicht (zie detail)

De topattractie in La Ferté is Le port aux meules. Hier werden de aken met molenstenen geladen. De kade zelf is gebouwd uit grote monolieten.

Later toen La Ferté ook door de trein bediend werd, verloor de kade zijn belang en de meeste firma's zochten een plekje dicht bij het nieuwe station aan de overkant van de rivier.

In de buurt kan je nog resten vinden van de Dupety gebouwen. Oorspronkelijk waren de bogen open. De arbeiders werkten in open lucht. Alleen bij werkelijk Siberisch weer werd het werk onderbroken. En het loon ook natuurlijk.

In die buurt staan ook de bogen van de Compagnie du Bois de la Barre. Ze zijn verbouwd tot auto-boxen en woningen.

†

Bongini, Joël (Ed.) — 2002 — Les Meuliers - Meules et pierres meulières
Editions Presses du Village — 77139 Étrépilly (France)
ISBN: 2-914700-06-7; 278 pp.

‡

Geleidelijk aan verbetert de situatie: het leerpad ligt er en een belangrijke privé-collectie werd verworven.