Espés bajo

Espés bajo is tegenwoordig gemakkelijk te bereiken vanaf de hoofdweg tussen Castejón de Sos en Pont de Suert. Vanuit Castejón moet je eerst de Collado de Fades (bijna 1500 m) overwinnen en dan uitkijken voor de afslag naar Abella en Espés. Het dorp van Espés bajo niet inrijden. Neem de weg die in de vallei leidt. Op een bepaald punt kruist de GR die weg. Volg de merktekens naar het westen en je bereikt weldra de molen. In het waarschijnlijke geval dat je de GR mist, kan je naar beneden rijden tot waar de smalle weg de rivier kruist. Loop nu stroomopwaarts langs het water en je ziet spoedig de molen. De molen kreeg water uit de Barranco de Espés.

Foto's: 16.viii.2007, 29.vii.2020

waterwerken

harinero

central eléctrica

(1) Centrale is de lagere sectie helemaal links.

(2) Turbine met lint naar de generator.

De generator werd aangedreven door dezelfde turbine als de graanmolen. Maar de verbinding is rechttoe rechtaan, in tegenstelling tot de graanmolen. Het lintwiel (links in 3) is uitgelijnd (10) met het generatorwiel en een lang lint zorgt voor de verbinding (2).

De turbine is een opmerkelijk model met twee zuigbuizen, vervaardigd door La Electricidad S.A. in Sabadell. Een van de zuigbuizen (rechts in 3) is gemarkeerd met een serienummer: № 142. We zijn hetzelfde merk, maar niet hetzelfde type, tegengekomen in Ribera de Castanesa en Acumuer met respectievelijk de serienummers № 129 en № 156.

(3) Francis turbine met twee zuigbuizen.

(4) Generator en regelpaneel van de centrale. — 2007

(5) Onderdelen gestript. — 2020

(6) Regelpaneel

De generator (4, 10) is vrij klein en minder krachtig dan de meeste die we hebben gezien, maar we konden geen label met specificaties vinden.

Bij ons eerste bezoek was er nog een eenvoudig bedieningspaneel (6) tegen de muur gemonteerd. Het was weg toen we er een tweede keer kwamen (5). Er zat een schakelaar aan de onderkant. Het bevatte verder een voltmeter (linksboven), een ampèremeter en twee zekeringen (8) om het circuit te beveiligen.

Tussen de zekeringen (8) was een klein plaatje bevestigd. Het was helemaal verroest, maar we konden nog steeds de naam E. Boixeres ontcijferen. Het been van de R is uitgerekt in een energieke zwier die de laatste letters onderstreept.

(7) Regelweerstanden

(8) Veiligheden voor het circuit

(9) Plaatje op de regelaar (8)

(10) Generator in lijn met de turbine (achteraan).

Onder het paneel hangt een spanningsregelaar (7, 9) van het merk Crompton & C° uit Chelmsford in Essex in het oosten van Engeland.

Crompton & C° werd in 1878 opgericht door Rookes Evelyn Bell Crompton en groeide al snel uit tot de grootste distributeur en fabrikant van elektriciteitsgeneratoren en verlichtingssystemen in zijn land. Ook elders in Europa was het bedrijf erg gewild vanwege zijn goede reputatie.

Crompton was niet bang om nieuwe dingen te proberen. In 1893 kwam de Schotse uitvinder Alan MacMasters naar Crompton met het prototype van een elektrische broodrooster, die hij verbeterde en op de markt bracht onder de naam Eclipse. Het was de voorloper van de bijna alomtegenwoordige apparaten van vandaag. Het apparaat was zijn tijd een beetje vooruit, want wie had er eind 19e eeuw elektriciteit in huis?

Later waagde Crompton, net als Carlos Vellino Roch, die we zagen in de oliemolen van Banastón, zich aan experimenten met een omnibus op batterij. In november 1911 stelde het bedrijf een Britse dubbeldekker voor, aangedreven door twee accumotoren. Het kwam nooit tot iets.