Molens in Alto Aragón - harinero, central eléctrica
Espés bajo
Espés bajo is tegenwoordig gemakkelijk te bereiken
vanaf de hoofdweg tussen
Castejón de Sos en
Pont de Suert. Vanuit Castejón moet je
eerst de Collado de Fades (bijna 1500 m) overwinnen en dan uitkijken voor de afslag naar
Abella en Espés. Het dorp van Espés bajo niet inrijden. Neem de weg die in de vallei leidt.
Op een bepaald punt kruist de GR die weg. Volg de merktekens naar het westen en je bereikt weldra
de molen. In het waarschijnlijke geval dat je de GR mist, kan je naar beneden rijden tot waar de smalle weg
de rivier kruist. Loop nu stroomopwaarts langs het water en je ziet spoedig de molen.
De molen kreeg water uit de
Barranco de Espés.
Foto's: 16.viii.2007, 29.vii.2020
(1) Molen gezien vanaf het zuiden.
We onderscheiden drie delen in de constructie. Het meest links is de elektriciteitscentrale die uitsteekt richting de rivier (zuid).
De centrale is lager dan de bloemmolen in het midden. Het meest rechtse deel met het golfplaten dak was in gebruik als schuur (voor vee?).
Je gaat eerst de schuur in via de treedjes in het midden voordat je de ingang van de molen zelf vindt (2) onder het gegolfde dak.
Het is een stevige deur geflankeerd door delen van molenstenen (2, 3). Onderzoek de muren van de schuur en je vindt nog meer gerecycleerde stenen (4).
(5) Interieur van de graanmolen gezien vanaf de ingang.
Binnenin bevindt zich een maaleenheid in zeer goede staat (5).
Alle essentiële onderdelen zijn nog aanwezig: een tolva, de guardapolvo (steenkist), grua met cabra (kraan) en een farinal (meelbak). De hele constructie rust op een maalstoel
die vrij hoog is om genoeg vrije ruimte te bieden voor de tandwielen die door een turbine worden aangedreven (16).
Dit is wellicht de enige plek in ons studiegebied waar de voedingsinrichting (7, 8) in zijn geheel bewaard is gebleven.
Een silent (of centrifugaal) feed voedingssysteem (
†) met de grote houten tolva (trechter) op zijn caballete (stoel), de kleine ijzeren trechter (tolva chica) die in een houten dwarsbalk hangt met aan beide uiteinden stelschroeven, en zelfs de schijf die het graan rondzwiert om het gelijkmatig tussen de stenen te verspreiden.
(6) De maalstoel met de turbine en de ingang.
(7, 8) Het silent (centrifugaal) feeder voedingssysteem.
De turbine (9) die achter de maalstoel verborgen zit als je binnenkomt, is ook een opmerkelijk exemplaar
dat we nergens anders in ons studiegebied hebben gezien. Het is een
Francis-turbine die is uitgerust met twee
zuigbuizen!
Ik vond het moeilijk om precieze informatie te vinden, maar ik denk te weten dat dit type turbine een hogere efficiëntie heeft en sneller draait dan een Francis
met één enkele afvoerbuis.
Merk op dat de turbine niet direct aan het systeem van de molenstenen is gekoppeld
en is uitgerust met twee lintwielen met verschillende afmetingen (9) .
Dit is omdat de turbine twee systemen moet aandrijven, elk met zeer verschillende vereisten.
De generatoren die in de elektriciteitscentrales bij de kleinere molens worden aangetroffen, werken doorgaans met 1.000 tot 1.500 toeren per minuut,
zelden minder (zie bv.
Ribera de Castanesa,
Arrés,
of
Puyarruego).
(9) Francis turbine met dubbele ontlaadbuizen.
Gebaseerd op de verhoudingen van de riemwielen die de generator aandrijven, schat ik dat de turbine ongeveer 500 toeren per minuut zal gedraaid hebben. Dat is veel sneller dan ideaal voor een molensteen die, afhankelijk van verschillende factoren, ongeveer 100 toeren per minuut doet.
Een directe verbinding was dus geen optie en er werd een snuggere oplossing bedacht.
Het begint allemaal met het kleine lintwiel (9, rechts).
Dit wiel is gekoppeld aan een riemschijf (gemaakt van hout) die buiten de molen hangt (10, 12) boven de afvoer van de cárcavo.
Die riemschijf heeft een veel grotere diameter dan die op de turbine, dus we hebben een vermindering in toerentallen. Op dezelfde as is nog een kleinere
riemschijf gemonteerd (11).
(10) Riemschijf hangend boven uitlaat van waterhuis.
(11) Kleinere riemschijf op dezelfde as als 10, 12.
Direct voor dat wiel zit een spleetvormige opening (11) in de buitenwand van de molen. Aan de andere kant van de opening (13) zien we een combinatie van riem- en tandwiel dat deel uitmaakt van de tandwielkast (16) onder de maalstoel. Ook hier weer wordt het aantal omwentelingen verminderd.
Om ongelukken met het lint te voorkomen, werd een platform (15) geïnstalleerd waarop de molenaar kon werken.
Buiten rond het riemwiel (11) liggen nog onderdelen van apparatuur verspreid tussen neergevallen balken en dakpannen (14).
Waarschijnlijk was dit vroeger een overdekte ruimte met, bijv., een graanreiniger of een meelzifter.
(12) Detail van riemschijf in 10.
(13)
(14) Machineonderdelen buiten.
(15) Platform met meelkist over de riem die de stenen aandrijft.
(16) Tandwielen en lichtingsmechanisme onder de molenstenen.
† Vanhercke, L. & Anselin, A.
— 2023 — A la búsqueda de Molinos. El alimentador silencioso.
el Gurrión xi.2023, N° 173. Labuerda, I.S.S.N.: 1130-4960. pp. 21–26.
