Foto's: 29.XII.2011, 22.III.2016
De houten latei boven de deur toont het jaar 1831. De deur zelf is overdekt met talloze graveringen (3). Veel A's en onvolledige Años, enkele initialen (kenmerkend gevolg van bezoekers van het foute soort), moeilijk te interpreteren strepen en ook een vrij duidelijke inscriptie Año 1920 Molino Arinero.
De deurposten zijn van steen en dragen beschermende kruistekens. Het zijn er maar enkele, veel minder dan in Foradada del Toscar vlakbij, of Abellada.
De installatie hier is van een vroeger type met een tolva die buiten het centrum van de stenen hangt. Het graan valt van de kaar in een schuddebak (canaleta) (6) en dan tussen de stenen. Nergens in ons studiegebied hebben we een draaibare kaar gezien. Zelfs niet in Ainielle — het voedingsmechanisme ginder is vast aan de muur. Buiten de replica in Los Molinos is dit een uniek stuk. De trechter is gemonteerd op drie punten. Twee armen zitten vast aan de as (5) en ondersteunen de kaar vanaf onderaan. Aan de bovenrand van de tolva steekt een gebogen stuk hout vooruit (8). Dat stuk past in een spleet in de as. Een pin zet het geheel vast.
Verborgen achter de tolva is er een kleine driekantige opening in de muur naar het noorden. Door die opening kon de molenaar een oogje houden op de aanvoergoot (11) en het water vooraleer dat in de cárcavo kwam.
Het kanaal eindigt in een open goot van verschillende meters lang (11) en samengesteld uit houten planken die aan elkaar gehecht zijn met een stuiknaad versterkt met een nagel.
De mond van de cárcavo is vrij smal voor zijn hoogte (12) en de boog is niet helemaal symmetrisch.
Aan de binnenkant is de doorsnede driehoekig (13, 15) en het ziet er naar uit dat maximaal gebruik is gemaakt van de natuurlijke vorm van de rots! Het moet een enorm werk zijn geweest om de schachten te boren voor de as van het wiel, voor de lichtstang (levador) en het stop-mechanisme.
De rodete en de árbol (wiel en as, 13) zijn uit hout. Het wiel is werkelijk bijzonder: het is een volle houten schijf samengesteld uit planken (14). De schoepen zijn spie-vormige planken gedreven in spleten in de schijf. Een wiel van dit maaksel heb ik nergens elders in de wijde streek gezien!
Let op het ongewoon hoog aantal palen in de cárcavo (12). Ze vormen het stop-systeem, de paradera (15 - 17). Gezien de open goot is er geen botana met een klep waarmee de molenaar het water kon afsluiten wanneer de kaar leeg liep, of wanneer een stop voor een andere reden nodig was.
† Molino de Lacabezonada —geraadpleegd in V.2017— SIPCA - Sistema de Información del Patrimonio Aragonés: website op www.sipca.es
‡ Een ander soort paradera kan men zien in de molen van Pedro Buil in Sarsa da Surta.