Charo / Fosado

Charo's molen ligt precies halfweg tussen Fosado en Charo aan de oevers van de Río Lanata. Vroeger leidde een pad vanaf Charo via El Pocino omlaag naar de molen (Camino del Pocino al molino). Tegenwoordig komt men gemakkelijk bij de molen vanaf de hoofdweg tussen L'Ainsa en Campo. Vanaf L'Ainsa 12 km rijden en dan parkeren bij de afslag naar Fosado. De molen ligt enkele stappen verder vlak naast de Río de la Nata.

De molen is privé domein. Niet betreden zonder toelating van de eigenaar.

Foto's: 02.iii.2012, 22.viii.2017, 12.v.2024, 9.vii.2024

Hoe het water naar deze molen werd gebracht is opmerkelijk en verdient zeker een nadere beschouwing. Het is een ingenieus systeem met een dam op twee verschillende rivieren en een lang kanaal dat door moeilijk terrein gaat en tweemaal een hoofdweg kruist.

Het terrein is zeer gevoelig voor erosie, het landgebruik is veranderd en de hoofdweg is grondig aangepast, waardoor de logica van het systeem niet meteen duidelijk is.

Gelukkig is er het artikel van Manuel López Dueso die het systeem in 2014 beschreef (†) en die toegang had tot de archieven (uit de jaren 1920 en '30) van de eigenaren van de molen. Hij geeft een beschrijving in tekst met enkele foto's, maar helaas ontbreekt een schets met overzicht van het geheel. We hadden meer nodig om een duidelijk begrip te krijgen.

Dus gewapend met zijn artikel (†) gingen we op onderzoek voor een beter begrip van het systeem.

(25) De dam op de Río Nata (witte streep rechts in 27) — 2024

(26) De dam op de Río Nata — 2024

Het begint allemaal met een dam (azud) op de Río de la Nata (25– 27, 28 witte streep rechts). De dam is recht en opgebouwd uit zorgvuldig geplaatste lagen (26) van niet al te grote blokken natuursteen. Ondanks zijn ouderdom verkeert de dam nog in goede staat, ook al is hij, voor zover wij konden zien, niet meer in gebruik (bijvoorbeeld voor irrigatie).

Vroeger vertrok het kanaal vanaf de rechteroever en liep schuin naar het zuidwesten richting de weg van L'Ainsa naar Campo (de huidige N-240). Hoewel er nauwelijks sporen meer zijn, kan men de ligging nog herkennen aan de rij bomen op de grens van de rivier en de akker (27, 28 rij blauwe stippen onder de weg).

(27) De dam op de Río Nata: camera kijkt naar de rechter oever — 2024

(28) Luchtfoto toont beide dammen (witte strepen) en de vermoedelijke ligging van het kanaal —
groter beeld dat ook de molen toont. —
gebaseerd op ons veldwerk en PNOA-2006 © IGN.es

Een tunnel onder de weg bracht het water vervolgens van de Rio de la Nata naar een tweede waterloop, de Barranco (de la Nata de) Fosado, ten noorden van de weg.

De tunnel eindigt in de rotswand van deze waterloop, net boven een tweede dam. De opening in de wand is nog steeds zichtbaar (rechts in 29, 30), maar de monding van de pijp is begraven door gevallen puin.

(29) De dam op de Barranco de la Nata de Fosado (linkse witte streep in 28) — 2024

(30) Mond van de buis boven de 2de dam — 2024

(31) Deze dam is gebogen — 2024

Het kanaal liep eerst een stukje evenwijdig aan de rivier (28, 32) en sloeg vervolgens rechtsaf (naar het noorden) en weg van de rivier. Het maakte een brede boog en vormde de rand van een zone van kleine akkers (zichtbaar in 32). De zone is inmiddels omgevormd tot één grote akker, maar de vroegere situatie is nog herkenbaar (28) en op de plek van de oude akkers werden ten tijde van ons bezoek groenten verbouwd. Restanten van het kanaal hebben we echter niet kunnen vinden.

Na de meander, in het laatste rechte stuk van de barranco voordat deze de río Nata bereikt, loopt het kanaal (fijne donkere lijn in 32) langs de helling in een terrein dat zeer erosiegevoelig is (33-36). De helling is zo onstabiel dat het kanaal op verschillende manieren versterkt moest worden: een basislaag van kleine stenen, een grondplaat, muren opgebouwd uit gehouwen stenen van verschillende afmetingen en versterkt met cement en op sommige plaatsen met beton.

(32) Luchtfoto met het kanaal zichtbaar — Vuelo del Americano B, 1957 © IGN.es

(33) Overzicht van de rivierbocht gezien vanaf het einde van de stippenlijn in 32 —
let op de resten van het kanaal links — 2024

(34) Resten van het kanaal in de erosie zone — groter beeld — 2024

(35) Kanaal (top) met een stuk afgegleden metselwerk. — 2024

(36) Sectie uit beton, afgeschoven tot in de rivier — 2024

(37) Resten van het irrigatie systeem voor akkers op de linkeroever van de río de la Nata — 2012

Bij de samenvloeiing van de barranco met de rio duikt het kanaal onder de weg door en buigt vervolgens westwaarts, richting de molen (32). Tegenwoordig zijn de kleine akkers die hier op de luchtfoto uit 1957 nog zichtbaar zijn, samengevoegd tot één groot veld (28) en is de gracht niet meer herkenbaar.

Wat wel overblijft is een stukje van het oude irrigatiesysteem (37). In de bocht van het kanaal (ongeveer ter hoogte van de meest linkse stip in 28) bevindt zich een zijtak van het kanaal: van hieruit voerde een buis het water over de río de la Nata om de velden op de linkeroever te irrigeren.

(26) De molenvijver van de graanmolen — 2017

De molenvijver, embalse (38), heeft aarden wanden. De stenen wanden die trechteren naar de drukpijp, saetín, zijn zorgvuldig gebouwd. Ze zijn vier tot vijf meter hoog.

Merk op dat de oostelijke vleugel (links in 38) gebogen is. De andere kant is recht. We hebben dezelfde situatie aangetroffen bij de molenvijver van Samper dat slechts enkele kms ver weg ligt.