Las Bellostas

Las Bellostas ligt in de buurt van geen enkele grotere weg. Het is wellicht aangewezen om te starten in Boltaña en daar de weg te nemen naar Lanave en de Puerto de Serrablo (A-1604). Na 11 km op deze smalle kronkelweg is er een afslag naar links naar Las Bellostas en Paúles de Sarsa. Het is nog voor het hoogste punt van de Puerto aan km-39. Volg deze kleine weg tot aan het dorp. Aan de ingang van het dorp rechtsaf en dan nog eens rechtsaf en dan zou je in het laagste deel van het dorp het einde van de verharde weg moeten bereiken. Zoek de markeringen van de GR-1 en volg het pad naar het westen. Het pad zal een grintweg kruisen en van dan af moet je die weg volgen naar beneden in de vallei van de Río Balces (of Isuala) waar de molen is. Reken op ruwweg een half uur vanuit het dorp.

Pallaruelo heeft in zijn boek Los Molinos del Altoaragón (1994) verschillende pagina's gewijd aan deze opmerkelijke constructie en zijn waterwerken.

Foto's: V.1995, 21.VII.2015, 4.X.2016

De waterwerken zijn niet minder indrukwekkend dan de molen zelf. De drukput, de lengte van het kanaal, het formaat van de dam, alles is bovenmaats en de bouw moet een enorme inspanning gekost hebben.

Het hoogste deel van de molen (11) dat tegen de helling aan leunt, bevat de cubo (drukput, 13). De cubo heeft een diameter van ruwweg 200 cm (14) en dat maakt ze één van de wijdste in de streek — de cubo in Nueno bijv. meet slechts 100 cm.

De bodem van de cubo is verborgen door plantenmateriaal, maar het zichtbare deel van de cilinder is ong. 6m diep. De top opent naar de molenvijver en heeft daardoor een doorsnee in de vorm van een Ω (13).

De plaats van de molen hoog op de oever maakt dat het kanaal erg lang moet zijn. Sommige stukken van het kanaal zijn nog te onderscheiden tussen de dichte vegetatie. Dat maakt het mogelijk om het te volgen tot aan het begin — voldoende doorzetting is vereist!

Ongeveer 600 m stroom opwaarts (zie 20) zien we de resten (15, 16) van een dam, de eerste van twee. Bij de inlaat ligt het kanaal nog ongeveer 4 m boven de rivier. Een dam op dat punt moet dus ten minste 4 m hoog geweest zijn. Beneden in de bedding is een enorme steenplaat (15, 16) die de basis van de dam vormde. Van de ene naar de andere oever (16) is er in de plaat een rij van 12 grote gaten gekapt.

De gaten zitten ong. 1.5 m van elkaar af en hebben als regel een ∅ van 60 cm. Twee meten 70-75 cm en een andere 50 cm. Verschillende van de grote gaten vormen een paar met een kleiner gat van maar 30-35 cm. In de brede gaten werden grote balken (complete bomen wellicht) geplaatst. Kleinere steunbalken in de tweede rij gaten, hielpen om beter de druk van het water te weerstaan.

Er moeten nog meer gaten verborgen zijn onder de vegetatie want de rivier is bijna dubbel zo breed als de lengte van de zichtbare rij.

Het is onwaarschijnlijk dat een constructie met deze dimensies de stortvloeden die niet ongewoon zijn in deze streek, kon overleven. Het moet een hopeloze strijd geweest zijn. Dat heeft wellicht geleid tot de constructie van een tweede dam ongeveer een kwart km verder stroomopwaarts (zie 20).

Op de plaats van de tweede dam (18) is de bedding smaller en de rotsen aan beide kanten zijn nog slechts 2 m hoog. Een dam hier is veel bescheidener en beter beheersbaar. Er is een rij gaten, net als bij de vorige dam, maar de diameters zijn veel kleiner. Ze meten slechts 40-45 cm (19).

We konden geen inlaat vinden en het was ook niet mogelijk om uit te maken hoe het water gevoerd werd van hier naar het kanaal dat we eerder van de molen gevolgd hadden naar de eerste dam.