Yésero

Yésero is een dorp in de Alto Gállego streek ligt op de weg van Biescas naar Torla en het befaamde nationall Park van Ordesa. Parkeer je voertuig aan de afslag naar Yésero. De molen bevindt zich in de rivierkloof (1) aan de samenvloeiing van de Barrancos del Infierno en de Lanaza.

Foto's: xii.1997, 27.xii.2003

(1) De molen aan de samenvloeiing van de Barranco del Infierno en de Bco. de Lanaza

De werkplaats (2) van de graanmolen nam het grootste deel van de begane grond in beslag. Aan het uiteinde was er één maalstoel met één paar stenen (2 rechts). In de ruimte tussen de maalstoel en het raam is een cernedor, een builmachine, (2 links, 3) te zien.

Naast de ingang stond een limpia, een graankuiser (4). De korte zijden van de limpia dragen enkele aanduidingen. De zijde links in (4), toont een grote gebogen pijl met de tekst 380 V (10).

(2) De werkplek beslaat ongeveer de gehele begane grond.

De V kan niet staan voor voltage omdat de limpia wordt aangedreven door riemschijven en linten en niet door elektriciteit. De V staat waarschijnlijk voor Vueltas wat omwentelingen betekent. Het gegeven getal is in ieder geval het juiste aantal toeren per minuut voor dit type apparatuur.

De zijde rechts in (4), is gemarkeerd met № 1. Er is geen aanduiding van de leverancier. Meerdere leveranciers hebben een No. 1 in hun catalogus en dat is altijd het kleinste model met een verwerkingscapaciteit van 6 tot 8 fanegas (in Aragón is dit 22,46 liter) per uur.

(3) Meelzifter (cernedor).

(4) Limpia, graankuiser
met opschriften №1 en 380 V.

Een achthoekige steenkist (6, guardapolvo) bedekt een enkel paar stenen. Sommige delen van een silent feed-systeem (†) zijn nog steeds op hun plaats. Let ook op de houten kraan (5, grua) met zijn armen rustend op de vloer (2 op de voorgrond).

Het meest interessante deel bevindt zich echter onder de maalstoel: het is een turbine die bekend staat als Fontaine-Girard (7). In ons hele studiegebied kennen we slechts een paar molens die zijn uitgerust met dit type turbine (zie bv. de molen van Gistain).

(5) De steenkraan (grua).

(6) Steenkist met resten van het voedingssyteem.

Deze turbine is oorspronkelijk een ontwerp uit de begindagen en ontwikkeld rond het midden van de 19e eeuw door Pierre-Lucien Fontaine uit Chartes. Hij kreeg patenten voor zijn turbine in 1840 en voor verbeteringen in 1843. Fontaine had een brede interesse en bezat bijvoorbeeld ook een patent (1879) voor een betere positionering van het mes in een veiligheidsscheermes.

Een andere Fransman, Louis-Dominique Girard, ontwikkelde het Fontaine-systeem verder, waarna dit type turbine over heel Europa werd verspreid.

In Spanje was Joan Planas Castañer, een textielfabrikant uit Girona, een belangrijke speler. In 1858 verwierf hij het exclusieve recht om de Fontaine-turbine in Spanje te produceren en verkopen.

Zijn succes betekende dat later meerdere anderen, waaronder Averly en La Maquinista Terrestre y Marítima, die we al meerdere keren in molens in de omgeving hebben ontmoet, ook deze nieuwe hydraulische motor gingen produceren. En ze brachten allemaal hun eigen geperfectioneerde versie uit.

(7) Turbine Girard.

(8) Tweede turbine.

Bij een Fontaine turbine bevindt het hele systeem zich uit het water! Dat is een groot voordeel ten opzichte van andere turbines, want reparaties, inspecties en smering zijn eenvoudiger. Maar als het bestaande (vaak houten) wiel vervangen moest worden, kozen veel kleinere molens toch voor een metalen wiel. Dat vereiste immers nog minder onderhoud en ze waren meer vertrouwd met een horizontaal wiel dan met die moderne nieuwigheden.

Een dunne binnenmuur scheidt een kleine ruimte bij de ingang van de rest van het gelijkvloers. Tijdens ons bezoek bevatte de kleine ruimte alleen een turbine (8) en verder niets. Op de kaarten van het Instituto Geográfico Nacional is de molen altijd vergezeld door de tekst Fábrica de Luz (folio 177, ed. 1936, 1952). Deze kleine kamer moet de plek zijn geweest waar elektriciteit werd opgewekt. Alle gebruikelijke apparaten werden verwijderd; alleen bouten en wat isolatoren zijn achtergebleven.

Deze tweede turbine (8) moet een dubbele functie hebben gehad. Een as steekt door de wand naar de graanmolen. Aan beide kanten zitten riemwielen. In de molen dreven linten de graanreiniger en andere apparatuur aan.

Het is niet duidelijk of de turbine beide concurrerende functies (elektriciteit opwekken en apparatuur aandrijven) tegelijkertijd had. Dat moet moeilijk zijn geweest, misschien zelfs onmogelijk. Misschien werd de verbinding met de molen pas gemaakt nadat Yésero in de jaren 1950 werd aangesloten op de elektriciteitscentrale van Biescas en hier vanaf dan geen elektriciteit meer werd geproduceerd.

Volgens het kadaster werd de molen in 1910 gebouwd, maar er moeten later grote verbouwingen hebben plaatsgevonden, want hoog op de schoorsteen is het jaartal 1943 in grote cijfers te zien (11).