Molens in Alto Aragón - harinero
Naval
Naval is befaamd voor zijn potterijen en zoutpannen.
Op de hoofdweg tussen L'Ainsa en Barbastro rechts af in Abizanda waar Naval aangeduid staat.
Aan de voet van de heuvel met Naval, links de borden volgen naar de
Salinas waar er ruim parkeerplaats is.
Kruis het riviertje (één pas zal volstaan) en volg het pad stroomafwaarts (weg van Naval).
Het pad eindigt in de rivierbedding. Van hieruit stroomafwaarts (naar links) in de bedding om bij de dam te komen die maar
enkele minuten verderop ligt. Voor de molen moet je het water kruisen en de aardeweg volgen langs de rivier (eerst
omhoog, dan weer geleidelijk omlaag) tot je weer in de rivier komt. De molen staat aan de overkant van de Río Llastre.
Foto's: 16.viii.2002, 21.x.2019
(1) Molen diep in de vallei van de Llastre rivier — 2002.
(2) — 2002.
De molen is snel aan het vervallen en de muren zullen wellicht binnenkort
verdwijnen onder de hoge vegetatie. Ten tijde van ons eerste bezoek, in 2002, stonden de buitenmuren nog recht (1–3)
onder een dak in een redelijke conditie. We slaagden er toen niet in om binnen te dringen, maar van uit de opening
in de toplaag (9) konden we zien dat de muren en vloeren binnenin (4) al grotendeels waren ingestort.
In 2019 waren ook delen van het dak verdwenen en de buitenmuren
vertoonden grote gaten. De vegetatie was nóg dichter dan voorheen, maar we slaagden er toch in om
ons een weg te banen door het Spaanse riet en het gelijkvloers te bereiken.
Het was niet veilig om naar hogere niveau's te klimmen. Maar we kregen toch
een globale indruk van de layout van deze constructie uit twee vleugels (3, 5) loodrecht op elkaar.
(3) — 2002.
(4) Situatie binnen gezien
van uit de deur in 9 — 2002.
(5) Overzicht van de site — © IGN.es 2019
Het molenbedrijf lijkt beperkt geweest te zijn tot de
laagste niveau's —gelijkvloers en mogelijk een deel van de eerste verdieping— met de rest
van het gebouw gebruikt als woonst. De ingang (6) zit in de korte zijde (❸) van de zuid vleugel.
Twee brede houten deuren openen in een grote ontvangstruimte (7) die toegang gaf tot de werkplaats (8).
Een houten trap leidt naar de eerste verdieping met een ruime kamer met enkele kleine ramen naast grote Franse deuren
(onder de ❹) die over de rivier uitkijken.
De maalstoel (8) stond in de westelijke vleugel: aan het uiteinde
en misschien een beetje lager dan de kamer met de Franse deuren. Het was moeilijk om de exacte relatieve hoogtes
van de lagen te bepalen. De ❶ in (3) geeft ongeveer de plaats aan van de maalstoel met de stenen.
Vanaf het hoogste niveau (9, 10) geeft een kleine deur toegang tot de molenvijvers (❹, ❺).
De onderste molenvijver (9 en ❺) zal de oudste zijn en de wanden
zijn gebouwd uit metselwerk, natuursteen en aarde.
De wand ❺ is ook herkenbaar in (5) als een dun grijs lijntje dat omhoog loopt vanaf de linkse muur van het gebouw.
De laagste vijver is vol struiken en dat maakt het moeilijk om een goede schatting te maken van zijn dimensies,
maar het staat vast dat er vele water in kon.
(6) Ingang aan de buitenkant — 2019
(7) Ingang gezien vanuit de ontvangstruimte — 2019
(8) Steentafel met kraan; het raam links en in (14) zijn hetzelfde — 2019.
(9) Toplaag van de molen met de onderste vijver en de saetín — 2002.
De bovenste molenvijver (❹, 10, en ook zichtbaar in 5) is uit beton gegoten.
Ik weet niet zeker hoe het systeem gewerkt heeft.
Verving de bovenste vijver de onderste? Waren beide terzelfdertijd in gebruik of afwisselend
(m.a.w liet men de molen draaien op één vijver terwijl ondertussen
de andere gevuld werd)? Had de hoge vijver zijn eigen drukpijp naar de molen, of liep het water eerst over in
het onderste reservoir?
Genoeg water om een redelijke tijd te kunnen malen, moet
een permanente zorg geweest zijn. De río Llastre is maar een streepje water in een droge streek en
het moet lang geduurd hebben om (één van) de vijvers te vullen.
De dam (azud
, 11) is goed bewaard. Vanaf daar volgt een lang kanaal de rotswand.
Niet de volledige lengte is zichtbaar, maar van wat we kunnen zien (12), leren we dat de functie van het kanaal uiteindelijk
werd overgenomen door een pijp in datzelfde kanaal.
(10) De bovenste molenvijver — 2002.
(11) Dam in de río Llastre — 2002.
(12) Buizen in het voormalige kanaal brengen het water naar de molen — 2002.
We konden niet uitmaken hoe de apparatuur stond opgesteld.
Dat kwam door de chaos daarbinnen en ook doordat alles van metaal verdwenen was.
Of er een wiel was (rodete
) of een turbine is niet duidelijk. De cárcavo (14, ❷ in 3) is
leeg en alhoewel er buizen zitten in het dak ervan, is er niets dat aan een turbine, of iets anders, doet denken.
De cárcavo is eerder smal.
De mond wordt gevormd door ene mooie boog uit regelmatig gekapte steen. Het restitutiekanaal
volgt eerst de lange zijde van de zuidvleugel van het gebouw en loopt dan uit in de rivier.
Ongeveer halfweg de muur (13) zien we nog een wasplank in cement met een patroon van onregelmatige rechthoeken.
(13) Uitlaat met wasbord — 2019.
(14) Cárcavo — 2019.
Muren in molens dragen vaak tekenngen of schrijfsels
(bv..
Labuerda,
Broto,
Berdún)
en het is altijd de moeite waard om op zoek te gaan naar krabbels, vaak in potlood en verbleekt.
In dit geval was er niets interessants op de muren, maar de oogst op de binnenkant van de ingangsdeur (7)
gaf wel voldoening: verschillende tekeningen en enkele teksten (15–18).
Twee tekeningen blonken uit door hun detail.
Eerst hebben we het voertuig op de heuvelende weg (15).
Het baggagerek draagt de tekst
excursiones
en we herkennen deurklinken, koelroosters en –spleten, en
verschillende personen achter de ruiten.
Dan hebben we nog het vliegtuig (16). Het vertoont drie propellers en beide vleugels dragen een
groot wit kruis. Zou dit een verwijzing kunnen zijn naar de vliegtuigen van het Duitse Legion Condor van in
de burgeroorlog?
(15) — 2019.
(16) — 2019 .
De derde is een kort bericht (17) dat ons vertelt:
Faustino Coscojuela kwam naar de molen op 9 juli 1927 en dan ging hij weer weg
De laatste inscriptie is moeilijk te ontcijferen (18).
Het gaat over de maten van het wiel en verwante zaken, maar sommige woorden zijn te ver verbleekt.
Maar nu weten we ten minste dat er ooit een wiel was en dat de as, de hoofdbalk die door het dak van de
cárcavo naar de stenen ging, 2m 44cm lang was. De pin onder het wiel mat 9 cm.
(17) — 2019.
Faustino Coscojuela
vino a el molino
el dia 9–7–27
y se fue
(18) — 2019 .
Medida rodete
????? 75 y barron ????? ?? Centimetros
Barron M 2 y 44 centimetros
Ajero barron centimetros 5 1?
Punto de Margen? Centimetros 2 1?
Punto del Barron Centimetros 9?
