Aísa

Aísa ligt in de Jacetania regio tussen Jaca in het zuiden en de grens met Frankrijk. Je komt er wellicht best vanaf de hoofdweg tussen Jaca en Canfranc (N 330). Vertrekkend uit Jaca rijd je eerst door Castiello de Jaca. Ongeveer 2 km daar voorbij linksaf naar Aratorés. Eenmaal daar, doorgaan naar Borau en dan Aísa waar je je voertuig kwijt kunt ergens in of bij het dorp. Van hieruit de GR15 aflopen naar de Río Estarrún waar de molen is. Het is mogelijk aangenamer om wat voorbij Aísa te rijden en te parkeren aan de area recreativa Santa Juliana vlak naast voornoemde rivier. Van hieruit loopt er een aangeduid pad naar het dorp: na minder dan een km ben je aan de molen (1).

Foto's: 25.vi.2014

(1) De site van de molen met een paneel met uitleg

De molen ligt langs een aangeduid wandelpad en het is waarschijnlijk daarom dat het gebouw veilig afgesloten is. Het was niet mogelijk om binnen de muren te komen en uit te maken hoe de interne indeling was.

Er is echter een paneel met uitleg (1) waarvan we leren dat de molen voornamelijk tarwe (voor brood) en gerst (voor de varkens) vermaalde en in kleinere hoeveelheden ook haver en rogge.

De site produceerde electriciteit vanaf het begin van de 20ste eeuw — naar verluidt eerder dan Jaca, hoofdstad van de regio. De turbine dreef ook een zaaginstallatie aan, maar die is nu verdwenen.

De bovenverdieping diende als woonst voor de molenaar. De laatste was een Mariano Ara Lanaspa. De molen werkte tot in het begin van de jaren 1960.

(2) Opstelling van een deel van de uitrusting van het vroegere bedrijf.

De site telde nog twee andere constructies. Een stal waarvan er nog resten zichtbaar zijn en een zogenoemde porgadera waar de ruwe grondstof werd gereinigd voor het malen. Dit schoonmaakstation werd door de rivier meegesleurd tijdens een stortvloed.

Een deel van de apparatuur is bewaard gebleven en staat nu tentoon gesteld (2). Er ligt een oude monolitische steen en ook een koppel samengestelde (5). De monoliet heeft een diameter van 125 cm en de andere stenen meten ∅ 130cm.

(3) De turbine

(4) N°405 van M.M.A. - Utebo uit 1945

(5) Monoliet en
koppel samengestelde stenen

Er zijn ook verschillende riem- en tandwielen en een turbine.

De turbine is gemerkt met: N° 405 MMA/UTEBO 1945 (4). MMA staat voor Maquinaria y Metalurgia Aragonesa S.A.. Lees meer over deze firma in de pagina over Salinas de Jaca. We hebben het merk ook in enkele andere molens aangetroffen en de oudste turbines die we hebben gezien staan in Puyarruego en Aguinalíu (Serienummer 35 en 39 respectievelijk, beide uit 1916).

We hebben geen apparatuur gevonden die verband houdt met de productie van electriciteit. De enige sporen waren enkele isolatoren (8) gemonteerd in een spleet in de muur achteraan. Ze dienden om de bedrading binnen door de muur te brengen en te verbinden met het openbare net buiten.

De molenvijver (9) ligt achter de molen. Met een volle vijver reikte het water boven het dak van de molen (6). Ten tijde van ons bezoek bevond de vijver zich nog in vrij goede staat (9): grotendeels vrij van vegetatie en met stevige wanden. Anders dan bij andere molens convergeren de wanden hier niet tot een smalle drukput of een saetín. De wand tegen de molen is breed en vertoont drie openingen (10).

(6) Zijzicht van de site. De molenvijver is rechts. De stenen zijn linksonder zichtbaar.

(7) Annex aan de molen, waarschijnlijk voor de centrale.

(8) Opening waardoor de lijnen verbonden werden met het openbare net.

(9) De molenvijver met de inlaat rechts. De molen is linksboven.

Eerst hebben we een groot rooster (10) dat de inlaat van de turbine beveiligt. De buis zelf zit onderaan (14). Rechtsonder (10) kan een saetín-achtige opening gezien worden. Het kan de inlaat voor de graanmolen geweest zijn, maar zeker weet ik het niet.

Tenslotte is er nog een klein vierkant gat hoog in het midden van de muur. Het dient als een overloop voor als het peil in de vijver te hoog wordt. Het overloopkanaal start als een buis en wordt aan de andere kant van de muur een open goot die eerst een lege ruimte (11) overbrugt en dan afdaalt (12, 13) naar het niveau van de rivier.