El Grado

El Grado ligt een beetje af van de hoofdweg tussen L'Ainsa en Barbastro. De molen ligt echter langs die weg. Van het noorden komend rijd je naar beneden in de barrio del Cinca (let op de snelheidscamera). Rechtdoor aan de rotonde. Voorbij het tankstation (links) en dan uitkijken voor de Bodega del Somontano op de hoek van de weg (rechts) naar Naval en El Grado. De oliemolen ligt vlak naast hun parking.

Foto's: 03.i.2012

oliemolen

graanmolen

(1) Grondvlak van de molino aceitero met de instrumenten. De ingang is vooraan links.

De wanden van de constructie zijn alle verdwenen. Alleen het gelijkvloers (1) is nog te zien. Gelukkig is de meeste apparatuur er nog (2) en alles staat nog precies op dezelfde plek als toen de zaak nog in bedrijf was.

De apparatuur, diep in het gebouw en ver van de ingang, beslaat maar een klein deel van de vloer. De rest van de oppervlakte zal vast gebruikt geweest zijn voor vaten voor het eindprodukt en opslag van verse olijven, maar het is moeilijk aan te nemen dat hiervoor al de resterende ruimte nodig was.

(2) links naar rechts: pomp, hydraulische pers, menger, olijfbreker.

Eerst hebben we kollergang waar de olijven gebroken werden (el torno, rechts in 2 & 3). In de meeste molens van de wijde omgeving werden de olijven gemalen onder een grote schijfvormige steen (de ruello) die op zijn kant liep (bv. Buera, Coscojuela de Sobrarbe). Hier werd echter gemalen met een koppel van kegelvormige stenen. Dergelijke stenen hebben een groter werkoppervlak en veroorzaken minder frictie.

De stenen zijn afgeknot en op dezelfde as bevestigd (4). Een metalen frame liep rond samen met de stenen en droeg een aanstrijker — om de olijven in het pad van de stenen te houden — en een klein plaatje dat in de goot (4) rond de ligger liep. Dit plaatje duwde de smurrie rond en naar de invoer van de menger.

(3) Ander zicht op de toestellen; let op het spoor.

De eerste stappen van het extractie proces waren sterk geautomatiseerd. De pasta die zich verzamelde in de goot van de kollergang (4) werd opgeslurpt door een schroef zonder einde (5) en in de menger, of batidora, geladen voor verdere vermenging en kneding.

De menger werd geleverd door Aznar, Rodes y Albero - constructores uit Alcoy (prov. Alicante) (7).

De firma, onder die naam geboren in 1918, had als oorsprong de gieterij Tomás Aznar y hermanos die jaren vroeger opgericht was in 1830. Een deel van deTomás zaak zou in 1896 verplaatsen naar Alicante en daar werken onder de naam Tomás Aznar e hijos (zonen ipv. broers). De tweede naam is van José Rodes die eigenaar was van de oudste gieterij (gesticht in 1886) in Alicante. Albero, of voluit Francisco Albero Rodes, was een vroegere beheerder van de gieterij.

(4) Kollergang met twee kegelvormige stenen.

(5) Mengmachine (batidora).

Het tweede plaatje (7) op de batidora zegt

Huarte
Procedimiento y aparato patentados
Modelo Lety-N°82

Lety betekent dat dit méér is dan een eenvoudige batidora (een menger die men kan zien in Buera); het is een batidora-extractora (menger, extractor) die de smurrie niet enkel homogeniseert, maar er ook 50, tot 80, percent van de olie uit extraheert (†). De contraptie bevat twee kamers gescheiden door een metalen rooster. De eerste kamer is een verhitter-menger. Die menger is omringd door een cilinder waarin de pasta traag omhoog gewerkt wordt. Dit type van extractor kon tot 1 000 kilo pasta per uur verwerken en maakte in sommige omstandigheden het gebruik van de pers overbodig.

Een advertentie uit 1953 (6) somt netjes al de voordelen van het systeem op. Een andere reclame (ABC van 29.iii.1962) vat het samen in één zin: Mas y mejor aceite y elaboración mas facil y regular, y mucho menos costosa. (meer en betere olie, gemakkelijker en veel goedkoper). De leverancier had zelfs zó veel vertrouwen in de voordelen van zijn Lety proces dat hij slechts betaling verwachtte als het toestel in bedrijf was en pas nadat de nieuwe eigenaar overtuigd was van de baten (6).

(6) Huarte reclame in ABC (27.x.1953).

(7) Plaatje op de batidora.

(8) Merknaam op de press.

Naast de menger staat een hydraulische pers annex oliepomp (2 links). Aan het bovendeel van de pers is een plaat van het merk geschroefd (8):

Constructor
Gabriel Pujol Parés
Garcia Morato, 47
REUS

De naam van de firma is La Maquinista Reusense en persen van hen waren bv. ook in gebruik in Banastón en Alquézar.

In sommige van de foto's (3, 9) is een smal spoor zichtbaar. Men kon met kleine wagentjes (vagonetas, zie Angüés) ladingen vervoeren tussen de verschillende werkstations. Het spoor ligt in een ster met in het centrum (de cirkel in 9) een draaischijf. De armen reiken naar de pers, de menger en de torno.

Bij een tweede bezoek, in 2016, was de vegetatie opgeruimd en de kollergang verwijderd (9). Ons werd verteld dat het perceel verkocht werd om er op te bouwen.