Broto

Broto is ligt vlak bij Torla en het Nationaal Park van Ordesa. Je vindt de molen op de linker oever van de Río Ara aan de noordkant van het dorp op enkele passen van de kerk en de nieuwe school.
De molen nam zijn water uit de Río Ara.

Foto's: 1.III.2007

waterwerken

nieuwe centrale

graanmolen

oude centrale

Energiecentrale (links, lager deel) met harinero

(12) Central eléctrica met afloop (rechts)

Toen ik dit deel van de molen betrad, was ik onder de indruk. Ik ben kleinere installaties gewoon. Nochtans, volgens het International Energy Agency is dit nog steeds een micro hydroelectric station met een vermogen van niet meer dan 100 KW.

De electriciteitscentrale is tegen de graanmolen gebouwd aan de kant van de rivier. De vloer is verlaagd om de turbines zo diep mogelijk onder het aanvoerkanaal te kunnen plaatsen. De vloer ligt gelijk met de bodem van de cárcavo onder de harinero.

(13) Plaatsing van turbines en generatoren

(14) Buitenmuur met regelpaneel

De binnenmuur van de centrale is ingenomen door een symmetrische configuratie van turbines en dynamo's (13). Van de deur af kijken we naar

een lage en lege sokkel bedoeld voor een dynamo,
een hogere sokkel met een tandwielkast,
de eerste turbine (16),
een regelconsole en een vliegwiel,
dan weer een turbine (15)
en de resterende dynamo op zijn sokkel (17).

In de buitenmuur (14) zien we twee grote vensters. Ertegen, centraal geplaatst, staat een metalen rek met twee stenen platen er op gemonteerd. Ze dragen een dubbel stel meters en schakelaars (22). Er waren ook twee kleine regelwielen (één ervan is verdwenen) met de aanduidingen Mas (Meer, links draaiend) en Menos (Minder).
In Arrés hebben we vroeger eenzelfde wiel gevonden, maar dan met Engelse aanduidingen. Je kan ginds ook het verborgen deel van de contraptie bekijken.

(15) Turbine links

(16) Regelconsole met turbine rechts

(17) Turbine, dynamo en exciter

De turbines zijn Francis turbines. Dit type is heel algemeen in hydro-electrische centrales. Het water komt binnen langs de buitenste spiraalbuis. Schoepjes sturen het water dan over de schoepen van de rotor naar het midden van de turbine. De vloeistof loopt daarna weg door de neerwaartse buis. Door de stand van de schoepjes te wijzigen, kan men de werking van de turbine aanpassen volgens de waterstroom. De staven om de schoepjes te bewegen vanaf de regelconsole zijn zichtbaar in foto's 15 & 16.

Op de installatie hangen verschillende plaatjes (17) met informatie over het systeem en de leveranciers.

(18) Plaatje a - exciter

Siemens Schukert Industrial Eléctrica
Gen. GM.85/6			N°38263 6go
110	22,6	1.000		KW 2,48	-

ELECTRA MOLINS
--- BARCELONA ---

(19) Plaatje b - dynamo

ELECTRA MOLINS
--- BARCELONA ---

Tipo	GGA	N°	7496	R.p.m	1000
KVA 100		V.	220/27	A.	263
EXC 110V			22 A

Electra Molins werd opgericht in 1948. De firma is nog steeds actief in een verwant gebied: dieselgeneratoren.

Siemens Schukert is geboren in het begin van de twintigste eeuw. Siemens & Halske - actief sedert het midden van de jaren 1800 - nam dan Schuckert & Co - ontstaan in de jaren 1870 - over en versmolt hun sterkstroom activiteiten.

De Zweedse vertegenwoordiger voor Schuckert & Co was Luth & Roséns Elektriska Ab uit Stockholm (20). Een andere Zweedse firma is aanwezig in de molen van Arrés. Het gaat om ASEA, opgericht in de jaren 1880!

Het valt me op dat alle tekst in het Frans is en dat het juiste merk en type smeerolie heel belangrijk gevonden werd (20, 21). Type 'B' is een zware smeerolie. (Bekijk enkele oude reclames voor MobilOil in Frankrijk.)

(20) Plaatje c - wielkast

	LUTH & ROSÉNS Elektr. A.-B. Stockholm
ENGRENAGE de PRÉCISION
Type	UH5	N°	5868
Chev.	100	Tour	333/1000
Huile de Graissage Gargoyle Mobiloil "B"

(21) Plaatje d - wielkast

HUILE PROPER (sic) A CET
ENGRENAGE de PRÉCISION
Gargoyle Mobiloil "B"
de la Vacuum Oil Company

Het plaatje 'e' zegt

CE5106
1969

(22) Regelpaneel met schakelaars en meters

(23) Wijzers voor spanning, stroom & vermogen

Schalen van de meters:
+ Spanning: 50 - 300 Volt
+ Stroom: 40 - 200 Ampère
+ Vermogen: -100 - +100 KW