Salvatierra de Esca

Salvatierra de Esca is een klein dorp in de Jacetania streek.
Vanaf Jaca de N-240 nemen naar Pamplona. Vanaf de A-21 neem je exit 65 en volgt dan de N-240 naar het westen. Na enige tijd bereikt je de afslag naar Roncal (A-137). Verlaat de hoofdweg. Eerst rijd je door Sigüés en na 8 km bereik je Salvatierra. Volg de weg naar Roncal. Ongeveer 600 m voorbij het dorp van Salvatierra is er een scherpe bocht naar links en dan een scherpe naar rechts. Tussen beide bochten vertrekt een grintweg naar beneden in de vallei van de río Esca. Het is misschien best om de wagen aan het begin van de grintweg achter te laten en de rest, ca. 400 m, te voet af te leggen. Van de molen rest alleen een leeg karkas.

Foto's: 7.x.2018

(1) De molen naast de río Esca © SIGPAC vii.2003 — IGN.es

Ten tijde van ons bezoek bleef er, afgezien van de buitenmuren, niet veel meer over van deze molen. Niet echt een verrassing, want het bedrijf werd halverwege de jaren vijftig gesloten (†) en daarna verlaten.

Helaas is door een samenloop van omstandigheden vrijwel niets van de inhoud bewaard gebleven.

Het trieste verhaal wordt verteld in het artikel (†) waarnaar onderaan deze pagina wordt verwezen. Destijds werd gedacht dat het gebouw gered zou kunnen worden door een karmelietennon die er een gemeenschap zou stichten. Zij kreeg de molen voor een symbolische prijs. Maar het enige wat ze deed was alle apparatuur naar buiten gooien. Het project mislukte en de molen, nu zonder uitrusting, werd uiteindelijk verkocht aan de gemeenteraad van Salvatierra.

(2) De molen in zijn omgeving.

Het artikel (†, in het Spaans) geeft een zeer gedetailleerde geschiedenis van de molen en zijn exploitanten. We zullen hier slechts enkele punten noemen.

⦿ Halverwege de 19e eeuw werd een nieuwe molen gebouwd op de ruïnes van een oudere. De molen had één paar stenen. De geschiedenis is zeer complex met veel verschillende eigenaren en overeenkomsten ertussen. In 1929 draaide de molen echter goed en werd besloten een meelfabriek te installeren die gebruik maakte van het Oostenrijks-Hongaarse maalsysteem. Tegen de verwachtingen in was die fabriek nooit winstgevend.

⦿ De oude stenen zouden voortaan worden gebruikt voor het malen van veevoer. Er werd ook een zagerij geïnstalleerd. De stenen waren afkomstig van Alexandre Fauqueux van La Ferté. Hetzelfde bedrijf hebben we gezien in b.v. Paternoy en Las Almunias de Rodellar.

⦿ In 1901 werd een overeenkomst getekend met Ramón Trullás (‡) voor openbare verlichting in Salvatierra en in het dorp Burgui, 7 km naar het noorden. In 1912 werd het netwerk uitgebreid tot Castillonuevo (West). Lorbés (Oost) en Sigüés (Zuid) zouden ook worden bediend.

⦿ De elektriciteitscentrale bevond zich op het gelijkvloers. De turbine werkte halve dagen en zorgde alleen 's nachts voor licht in de bovengenoemde dorpen. Tijdens de winter, als het erg vroor, was de watertoevoer soms geblokkeerd, waardoor de turbine stil viel en de vier gemeenten zonder elektriciteit achterbleven.

⦿ De auteurs bezochten de locatie in december 1998. Ze schreven: De stenen waren versleten en vertoonden tekenen van oxidatie. Tussen het puin waren oude trechters en houten maten allemaal verrot. De turbine was gecorrodeerd. De vloer stond op instorten; het dak evenzo.

(3) Buitenwanden van het huis (rechts) en de fábrica (links).

Ons eigen bezoek aan de molen van Salvatierra kwam veel te laat. Dat is duidelijk. Het dak stortte in en daarmee ook alle interne verdiepingen. Een grote puinhoop waartussen we niets meer van de oude inrichting konden herkennen.

(4) De binnenkant van de eigenlijke molen.

† Ester Álvarez Vidaurre, Pablo Miguel Orduna Portús — 2000 — La última generación de molinos pirenaicos (Salvatierra de Esca). Cuadernos de etnología y etnografía de Navarra (32) N°75: pp 55–108.

‡ Lees meer over verschillende leden van de Trullás clan in onze pagina over Puente la Reina de Jaca.