Laguarta

Het begon allemaal in 1914 toen de heer Juan Urrutia Zulueta Laguarta bezocht en in Casa Cudillo verbleef. Hij was de vertegenwoordiger van het bedrijf Hidroeléctrica Ibérica (#). Zijn bezoek ging over de aanleg van een hoogspanningslijn die de geplande waterkrachtcentrales van het stroomgebied van de Cinca zou verbinden met het industriegebied van Bilbao, dat volop in ontwikkeling was en binnenkort goedkope elektriciteit nodig zou hebben. De te overbruggen afstand was meer dan 400 km: een uitdaging voor die tijd (¥). Het beste tracé voor deze lijn liep over Laguarta en daarom was voorafgaande toestemming van de betrokken eigenaren vereist.

Het project werd toegelicht tijdens een bijeenkomst in Casa Cudillo (huis van José Villacampa). Het was moeilijk om over te brengen wat elektriciteit precies was, omdat men in die tijd alleen maar kaarsen kende, en fakkels of olielampen. Maar er werd een demonstratie gegeven met een dynamo gemonteerd in een houten kist aangevuld met twee gloeilampen. Het was een middag vol verwondering voor de aanwezigen, die samen de Vereniging van Eigenaars vormden in Laguarta.

De Vereniging van Eigenaren van Laguarta legde uit dat het geen probleem was om de palen en voor­zieningen binnen hun grondgebied te plaatsen. Als compensatie wilden ze echter wel dat de zogenaamde bujías (gloeilampen) ook in hun huizen de nacht zouden verlichten. Dit was echter niet haalbaar, werd hen verteld, de kosten zouden te hoog oplopen. De aanwezige leden begrepen niet hoe mensen in Bilbao van verlichting zouden genieten en niet die in Laguarta. Na diverse onderhandelingen, waarbij de heer Villacampa bemiddelde, werd een akkoord bereikt. Hidroeléctrica zou een kleine waterkrachtcentrale ontwerpen voor het dorp en ze zouden ook helpen met de aankoop van materialen. De Vereniging van Eigenaren van Laguarta zou arbeid leveren en de rest van de kosten goedmaken.

Om de uitvoering van het plan mogelijk te maken werden er een aantal zaken afgesproken:

• Casa Cudillo zou een kleine boomgaard schenken waar de molenvijver zou worden gegraven.
• Casa Lorente zou de grond schenken die nodig was voor de aanleg van de drukpijp (11).
• Om machines en accessoires (draad en mechanische onderdelen) te kunnen kopen, beloofden de heer Villacampa (Casa Cudillo) en mevrouw Martina Zamora (Casa Lorente), namens hun families, elk 960 peseta's bij te dragen (‡)
• Het bedrijf zou 3 000 peseta's betalen voor de projectstudie, technici en meer.
• De palen voor de lijnen zouden worden gekapt op de terreinen van leden van de Vereniging van Eigenaars. Zij zouden de smederij ter beschikking stellen en de smid, de timmerman, de metselaar en de benodigde materialen leveren. Gietijzeren onderdelen en fittingen, en onderdelen gemaakt van hout of steen, zouden allemaal in Laguarta worden vervaardigd.

• Twee gezinnen die in Laguarta woonden, waren geen lid van de Vereniging van Eigenaren. Ze hadden dus geen recht op elektriciteit in hun woning. De familie Cudillo loste dit probleem op door twee aandelen van de Vereniging aan deze families af te staan.
• De families Cudillo en Lorente behielden zich het recht voor om elektriciteit te gebruiken in verhouding tot hun initiële bijdrage.
• De twaalf families die geen economische bijdrage hadden geleverd, noch terrein hadden geschonken, moesten ter compensatie arbeid verrichten: verbetering van het aanvoerkanaal, de inlaat, de vijver, het bouwen van de constructie die de turbine zou huisvesten, het leggen van elektriciteitsleidingen naar elk huis, …

De molenvijver bestond (net als vandaag) uit een stenen muur van ongeveer 8 m hoog, gericht op het zuiden. Er zijn twee uitlaten. Eén daarvan is de overloop (6, 7) bovenaan de muur. De andere bevindt zich 1 m boven de bodem (momenteel onderaan): het is de inlaat van de drukpijp (8).

De watervoorziening voor de molen is geïntegreerd in het irrigatiesysteem. Overdag wordt de vijver gevuld en 's nachts wordt dit volume gebruikt om elektriciteit op te wekken. De overloop wordt, zodra de vijver vol is, gebruikt voor irrigatie. Er was een verbinding met de goot voor de irrigatie, die uit de bron van de rivier de Guarga kwam, op ongeveer 800 m afstand van de vijver. Tegenwoordig is deze goot van het gemeente­bestuur en ze voedt het depot voor het drinkwater van Laguarta. De verbinding tussen beide systemen is verbroken.

De generator was een model uit de AEG-fabriek, aangevoerd uit Duitsland. De generator draaide met 1400 omwentelingen/minuut en genereerde oorspronkelijk 230 V, wat bij 16,5 A een vermogen opleverde van 3,8 kW. De oorspronkelijke spanning werd teruggebracht tot 150/125 V aan de uitgang. De regelaar stond een maximale output toe van 150 V, die daalde tot 125 V in de huizen vanwege de weerstand van de onbeschermde koperen leiding.

Het hele systeem telde 100 gloeilampen in het dorp, plus 2 in de centrale zelf. In de oorspronkelijke indeling van 1918 hadden Casa Cudillo en Casa Lorente elk recht op 12 lampen (conform de overeen­komst) en de rest van de huizen van eigenaren elk op 5. In totaal bleven er 16 lichtpunten over voor de­genen die geen lid waren van de Vereniging (d.w.z. de school, kazerne van de Guardia Civil, de abdij, …). Deze configuratie zou in de loop van de tijd veranderen als gevolg van veranderingen in de vereisten (bijv. meer gloeilampen, openbare verlichting) (✠).

Rond 21.00 uur werd het net officieel aangesloten en mocht men bij wijze van demonstratie 4 lampen per huis aansteken. Een test die enkele dagen eerder was uitgevoerd, had uitgewezen dat als er meer dan 100 lampen zouden branden, de zekeringen van de centrale zouden doorslaan.

Uiteindelijk werd er voor een goede werking in elk huis een zekering geplaatst, die de stroom zou afscha­kelen als alle lampen in dat huis tegelijk zouden branden. In Casa de Cudillo en Lorente was de limiet 400 W, in de rest van de 12 huizen 150 W en in de overige 100 W elk (¶). Dat kwam neer op een maximaal theoretisch vermogen van 3,1 kW.

Maar vaak waren er problemen en moest het systeem continu worden aangepast, omdat er niet genoeg water was om de maximaal mogelijke productie te halen. Met een volle vijver en een maximaal verbruik van 2,5 kW was er in principe genoeg water voor vier uur verlichting. Als er dan meer nodig was, kon het irrigatiewater worden omgeleid. Dit betekende dat er in de winter tot 10 uur 's nachts elektriciteit was en in de zomer tot 12 uur, alles afhankelijk van de beschikbare hoeveelheid water.

In 2018 liepen de installaties zware schade op als gevolg van werkzaamheden aan de hoogspannings­lijn. Op het moment van schrijven is het systeem nog steeds onbruikbaar. Hoe ironisch en betreurens­waardig dat de hoogspanningslijn die aanleiding gaf tot deze opwindende onderneming ook zijn einde betekende.