Sagarillo

Sagarillo is een voormalig dorp in de Hoya de Huesca streek. Sagarillo ligt aan het noordelijk uiteinde van het nieuwe stuwmeer van Montearagón op de Río Flumen. De site bereikt je wellicht best van uit Apiés. In Huesca stad de HU-324 nemen. Daarna aan de kerk van Apiés een grintweg nemen die ruwweg naar het oosten loopt —de Camino de Liendas— en eerst de Barranco de Barzón zal kruisen vooraleer meer naar het zuiden te draaien. Rijd zo ver als je wil, maar een goede plek om de wagen achter te laten is aan een oud, verlaten veekweek bedrijf. Loop de rest van de weg en je bereikt weldra het uitzicht van (1).

Foto's: 23.VIII.2015

(1) De aquaduct diep in de vallei van de Río Flumen.
vertikale streep : plaats van het gebouw voor het afgebroken werd — horizontale streep : restitutiekanaal

(2) Einde van het kanaal met de drukput rechts.

(3) Situatie rond 1980 — groter beeld
© IGN.es – Vuelo interministerial

Alleen stukken van het oude hydro-electrische complex zijn blijven bestaan. De centrale stond net aan het uiterste punt tot waar het water van het nieuwe stuwmeer van Montearagón uiteindelijk zal reiken. Daarom werden de gebouwen (❶ in 3) afgebroken en alleen de waterwerken resten. Toch blijft een bezoek aan de site de moeite waard.

In de luchtfoto van rond 1980 (3) zien we in de hoek rechts boven de muren van het oude dorp. Onderaan in het midden staan de gebouwen van de voormalige centrale (❶). Het kanaal is de witte lijn die van boven naar beneden loopt. Het kanaal begint stroomopwaarts van Sagarillo (❹ zichtbaar in het groter beeld) en is meer dan 900 m lang. Het is diep en breed en waar het niet overgroeid is, kan men er gemakkelijk in lopen (15). Waar de acequia de Barranco del Mont moest kruisen, is een stevige aquaduct (❸, 16) gebouwd met twee bogen. De rest van het tracé loopt tussen aarden wanden en is versterkt met metselwerk.

Op zijn laatste 100 m (❷) rijst het kanaal boven de grond en wordt een aquaduct ondersteund door bogen (6). Als je goed kijkt, kan je aan het einde van de aquaduct een zwart vierkantje onderscheiden. Het is de drukput of cubo (10–11). De buis die de turbines voedde, is zichtbaar als een fijn grijs lijntje. Links van het nummer ❷, is een bleke komma zichtbaar: een overloop. Op die plek is de rand van het kanaal een beetje lager (7, 9) en er is ook een houten schuifdeur (8) die het mogelijk maakt om al het water af te leiden naar de terrassen ernaast.

(4) De aquaduct van Sagarillo gezien vanaf de drukput.
De rotsformatie van de Salto de Roldán in de achtergrond.

(5) De aquaduct gezien in de richting van de drukput.

(6) De bogen van de aquaduct bij de overloop.

(7) Overloop en spoelgat.

(8) Deur die toelaat om het kanaal leeg te laten.

(9) Spoeldeur (links) en overloop (❷ in foto 3).

(10) Drukput en aanvoerbuis voor de turbines.

(11) Eind van het kanaal met aanvoerbuis. De molen stond aan de linker kant van de foto.

De gebouwen zijn afgebroken, maar de ondergrondse delen zijn er nog. De bedding van de Río Flumen is hier (onder de molen in 3) dicht begroeid met hoge Caña común (Arundo donax, Pijlriet) en weerbarstige bramen en het vergde flink wat tijd om de uitlaat van het onderhuis (cárcavo) vrij te maken. Maar de schrammen werden ruim gecompenseerd.

De grintweg van Apiés naar San Julián de Banzo slingert zicht tussen de molen en de rivier. Daardoor moet het afvoerkanaal onder de weg langs. Op dat punt (13) is het verschillende meters diep en afgedekt met een tongewelf dat de weg ondersteunt. Dichter bij de molen is het dak veel lager (14) en de gang loopt in een zachte bocht tot aan de uitlaatpijpen van de twee turbines (12). Hier, diep van binnen, woont een kleine kolonie vleermuizen.

(12) Afvoerpijpen van de turbines.

(13) Tunnel met restitutiekanaal.

(14) Restitutie kanaal

(15) Het water aanvoerkanaal

(16) Kanaal kruist de Barranco del Mont (❸ in foto 3).

Als we de kaarten nemen van het Instituto Geográfico Nacional (nrs. 246, 247, 285, 286; edities van 1929, '30, '35), merken we dat er twee lijnen vertrekken uit Sagarillo (17). De eerste loopt naar het zuiden en bedient Chibluco, Barluenga, Sasa del Abadiado, en Loporzano †. De andere tak gaat eerst noordwaarts via Apiés en Sabayes naar Nueno en draait dan af naar het zuiden voor Arascués, Lierta, Puibolea, Esquedas, Lupiñen, Ortilla en uiteindelijk Montmesa. Op de kaarten van 1953 komen daar nieuwe takken bij. In het zuiden naar San Julián de Banzo en ook Santa Eulalia la Mayor via Castilsabás.

Uit Loporzano werden de lijnen verlengd naar Bandaliés met Ayera en Arbaniés met Castejón de Arbaniés. Ten westen van Huesca kwam er alleen een klein stukje bij naar Castillo de Olura in de buurt van Lupiñen. Dit uitgebreide netwerk (17) verklaart waarom het geheel zo ruim gedimensioneerd werd, met een zeer breed kanaal en twee turbines. Vijftien dorpen in 1930 en nog eens 9 erbij in 1953 konden veel vermogen afnemen, zelfs al was dit lang voor de explosie van alle soorten huishoudapparatuur. Er moet veel water beschikbaar geweest zijn om deze centrale een stabiele bron van electriciteit te laten zijn.

(17) Overzicht van het net dat door Sagarillo bediend werd in de jaren 1950.

†: Hetgeen opmerkelijk is, want, ook op de Río Flumen, en veel dichter bij Loporzano is er een andere molen (graanmolen en centrale) die gefunctioneerd heeft tot over halfweg de 20ste eeuw.

Meer over deze site in: A la búsqueda de molinos: Obras hidráulicas particulares
el Gurrión I.2017, N° 146, p20–24 — Download PDF (Spaans)