Molens in Alto Aragón - central eléctrica

Laguarta

Laguarta, alhoewel erg afgelegen in de Valle de Serrablo, is gemakkelijk te vinden. Van Boltaña neem je de weg naar Lanave. Het uitzicht is mooi, de weg smal, bochtig en lang. Voorzichtig rijden. Eerst stijgt de weg naar de Puerto de Serrablo en daalt dan weer langzaam in de vallei. Je passeert de afslag naar Matidero, rijdt over de piepjonge Río Alcanadre en daarna de Río Guarga en bereikt tenslotte Laguarta. Rij door het kleine dorp en stop aan de andere kant bij de gekleurde afvalcontainers. Op dezelfde plek kruist het beekje Barranco de San Salvador de baan. Neem het pad langs de oever. De molen staat even verder stroomopwaarts.

Foto's: 10.iv.2007, 31.v.2023

(1) De kleine Fábrica de Electricidad (electriciteitscentrale) van Laguarta — 2007

Zaterdag 7 oktober 2006 was een belangrijke dag voor het dozijn mensen die permanent in Laguarta wonen. Op die dag werd — niet zonder bombarie — de nieuwe electriciteitslijn officieel in bedrijf genomen.Het dorp was klaar voor de 21ste eeuw. Het leven zou veel gemakkelijker worden.

Sommigen speelden zelfs met het idee om de albergue weer te openen. Die was jaren tevoren gesloten precies doordat er geen electriciteit was. Wellicht zou men nu toch weer enkele toeristen naar het dorp kunnen lokken.

Maar de lokalen bleven toch ook nuchter. Ze wis­ten al dat het lang kon duren vooraleer de nieuwe voorziening betrouwbaar zonder onder­breking zou ter beschikking zijn. Men zou de oude installatie bedrijfsklaar onder­houden voor het geval dat.

Tot in 2006 kwam de electriciteit uit dit nederig gebouwtje (1) met een deur waar iemand ooit Central op geschilderd had. Twee lijnen, net boven ooghoogte (4), lopen naar het dichtste huis en lever­den nauwelijks genoeg vermogen om het mogelijk te maken om het huis te verlaten tijdens donkere winternachten, zei een krantenartikel toendertijd.

(2) Molen met drukpijp — 2023.
(3) Bedrading en straatlampen oud en nieuw — 2023.

Deze nederige krachtcentrale heeft een lange en boeiende geschiedenis die men kan lezen in de web­site van het dorp (). Het relaas is in het Spaans en daarom herhaal ik hier sommige van de belangrijke punten in het Nederlands. De volledige vertaling is ter beschikking voor download (PDF, 150 kB).

Het begon allemaal in 1914 toen de heer Juan Urrutia Zulueta Laguarta bezocht en in Casa Cudillo verbleef. Hij was de vertegenwoordiger van het bedrijf Hidroeléctrica Ibérica (#). Zijn bezoek ging over de aanleg van een hoogspanningslijn die de geplande waterkrachtcentrales van het stroomgebied van de Cinca zou verbinden met het industriegebied van Bilbao, dat volop in ontwikkeling was en binnenkort goedkope elektriciteit nodig zou hebben. De te overbruggen afstand was meer dan 400 km: een uitdaging voor die tijd (¥). Het beste tracé voor deze lijn liep over Laguarta en daarom was voorafgaande toestemming van de betrokken eigenaren vereist.

Het project werd toegelicht tijdens een bijeenkomst in Casa Cudillo (huis van José Villacampa). Het was moeilijk om over te brengen wat elektriciteit precies was, omdat men in die tijd alleen maar kaarsen kende, en fakkels of olielampen. Maar er werd een demonstratie gegeven met een dynamo gemonteerd in een houten kist aangevuld met twee gloeilampen. Het was een middag vol verwondering voor de aanwezigen, die samen de Vereniging van Eigenaars vormden in Laguarta.

De Vereniging van Eigenaren van Laguarta legde uit dat het geen probleem was om de palen en voor­zieningen binnen hun grondgebied te plaatsen. Als compensatie wilden ze echter wel dat de zogenaamde bujías (gloeilampen) ook in hun huizen de nacht zouden verlichten. Dit was echter niet haalbaar, werd hen verteld, de kosten zouden te hoog oplopen. De aanwezige leden begrepen niet hoe mensen in Bilbao van verlichting zouden genieten en niet die in Laguarta. Na diverse onderhandelingen, waarbij de heer Villacampa bemiddelde, werd een akkoord bereikt. Hidroeléctrica zou een kleine waterkrachtcentrale ontwerpen voor het dorp en ze zouden ook helpen met de aankoop van materialen. De Vereniging van Eigenaren van Laguarta zou arbeid leveren en de rest van de kosten goedmaken.

(4) Isolatoren boven de deur van de centrale
(5) Afloop van de turbine

Tijdens het daarop volgende jaar werden de lokale situatie en mogelijkheden en wensen bestudeerd en uiteindelijk presenteerde een ingenieur van Hidroélectrica in mei 1916 het Project aan de Vereniging van Eigenaren. De eigenaren waren het er unaniem over eens dat de bouw van de centrale en wat er bij hoorde zouden worden uitgevoerd.

Om de uitvoering van het plan mogelijk te maken werden er een aantal zaken afgesproken:

(6) Molenvijver; overloop is links; inlaat midden vooraan— 2023

Er werd nog meer beslist:

(7) Molenvijver;inlaat en overloop boven links; rooster als bescherming voor de drukpijp rechts — 2023

De werken begonnen in het voorjaar van 1918, te beginnen met de verbetering van het irrigatiekanaal, de molenvijver, de constructie van het gebouwtje en het plaatsen van de palen.

De molenvijver bestond (net als vandaag) uit een stenen muur van ongeveer 8 m hoog, gericht op het zuiden. Er zijn twee uitlaten. Eén daarvan is de overloop (6, 7) bovenaan de muur. De andere bevindt zich 1 m boven de bodem (momenteel onderaan): het is de inlaat van de drukpijp (8).

De watervoorziening voor de molen is geïntegreerd in het irrigatiesysteem. Overdag wordt de vijver gevuld en 's nachts wordt dit volume gebruikt om elektriciteit op te wekken. De overloop wordt, zodra de vijver vol is, gebruikt voor irrigatie. Er was een verbinding met de goot voor de irrigatie, die uit de bron van de rivier de Guarga kwam, op ongeveer 800 m afstand van de vijver. Tegenwoordig is deze goot van het gemeente­bestuur en ze voedt het depot voor het drinkwater van Laguarta. De verbinding tussen beide systemen is verbroken.

(8) Molenvijver; rechts het rooster dat de drukpijp beschermt — 2023

De turbine werd in 1917 gemaakt in de Ebro-gieterij in Zaragoza en droeg het label Ebro 125 (§)

De generator was een model uit de AEG-fabriek, aangevoerd uit Duitsland. De generator draaide met 1400 omwentelingen/minuut en genereerde oorspronkelijk 230 V, wat bij 16,5 A een vermogen opleverde van 3,8 kW. De oorspronkelijke spanning werd teruggebracht tot 150/125 V aan de uitgang. De regelaar stond een maximale output toe van 150 V, die daalde tot 125 V in de huizen vanwege de weerstand van de onbeschermde koperen leiding.

Het hele systeem telde 100 gloeilampen in het dorp, plus 2 in de centrale zelf. In de oorspronkelijke indeling van 1918 hadden Casa Cudillo en Casa Lorente elk recht op 12 lampen (conform de overeen­komst) en de rest van de huizen van eigenaren elk op 5. In totaal bleven er 16 lichtpunten over voor de­genen die geen lid waren van de Vereniging (d.w.z. de school, kazerne van de Guardia Civil, de abdij, …). Deze configuratie zou in de loop van de tijd veranderen als gevolg van veranderingen in de vereisten (bijv. meer gloeilampen, openbare verlichting) ().

(9) Aanvoerkanaal met dorp in de diepte achteraan — 2023

Op 24 mei 1918 vond de officiële inhuldiging plaats en werden de installaties ingezegend door de pastoor.

Rond 21.00 uur werd het net officieel aangesloten en mocht men bij wijze van demonstratie 4 lampen per huis aansteken. Een test die enkele dagen eerder was uitgevoerd, had uitgewezen dat als er meer dan 100 lampen zouden branden, de zekeringen van de centrale zouden doorslaan.

Uiteindelijk werd er voor een goede werking in elk huis een zekering geplaatst, die de stroom zou afscha­kelen als alle lampen in dat huis tegelijk zouden branden. In Casa de Cudillo en Lorente was de limiet 400 W, in de rest van de 12 huizen 150 W en in de overige 100 W elk (). Dat kwam neer op een maximaal theoretisch vermogen van 3,1 kW.

Maar vaak waren er problemen en moest het systeem continu worden aangepast, omdat er niet genoeg water was om de maximaal mogelijke productie te halen. Met een volle vijver en een maximaal verbruik van 2,5 kW was er in principe genoeg water voor vier uur verlichting. Als er dan meer nodig was, kon het irrigatiewater worden omgeleid. Dit betekende dat er in de winter tot 10 uur 's nachts elektriciteit was en in de zomer tot 12 uur, alles afhankelijk van de beschikbare hoeveelheid water.

(10) Het aanvoerkanaal — 2023.
(11) De drukpijp — 2023.

De energiecentrale bleef in gebruik tot 2006, toen Laguarta eindelijk op het bredere net werd aan­gesloten. Licht kwam vanaf dat moment op 220 V zoals overal. Het is ironisch dat zij, die meer dan een eeuw geleden de eersten waren die elektriciteit hadden, uiteindelijk één van de laatsten waren die op het moderne elektriciteitsnet werden aangesloten. Het oude systeem werd echter in goede staat onder­houden als back-up en voor educatieve doeleinden.

In 2018 liepen de installaties zware schade op als gevolg van werkzaamheden aan de hoogspannings­lijn. Op het moment van schrijven is het systeem nog steeds onbruikbaar. Hoe ironisch en betreurens­waardig dat de hoogspanningslijn die aanleiding gaf tot deze opwindende onderneming ook zijn einde betekende.

Pedro M. Marín Casanova — 2018 — 100 Años de Central Eléctrica en Laguarta. — https://www.laguarta.es/2018/05/100-anos-de-central-electrica-en.html — website bezocht 26.x.2021
# Hidroeléctrica Ibérica werd op 19 juli 1901 opgericht voor de productie, het transport en de levering van elektrische energie in Baskenland. In 1922, na het verkrijgen van nieuwe concessies op de rivieren Cinca en Cinqueta, nam het de eerste groep van de waterkrachtcentrale in Lafortunada in gebruik.
¥ Hidroeléctrica Ibérica was het eerste bedrijf dat 30 kV-spanning gebruikte voor zijn energie­transmissie­lijnen en in 1923 de eerste die 132 kV-spanning in Europa gebruikte, nadat de transmissielijn van Lafortunada naar Bilbao in gebruik was genomen. Deze zelfde hoogspanningslijn komt ook voor op onze pagina over de Molino del Azoguillo in Puente la Reina de Jaca.
Als we het gemiddelde loon in Spanje van die tijd (2 eurocent) vergelijken met het gemiddelde loon in 2021 (113,77 euro) bij een wisselkoers van 1 euro = 166,386 peseta (2002), dan is deze investering van 960 Ptas het equivalent van bijna 33 000 Euro vandaag. Die families moeten mijns inziens heel rijk zijn geweest.
Berekening gebaseerd op: Leandro Prados-de-la-EscosuraWhat Was Spain's GDP Then ? — MeasuringWorth, 2023 — URL: http://www.measuringworth.org/spaingdp/ — bezocht op 01.vii.2023
§ De volledige naam is S.A. Maquinista y Fundiciones del Ebro. Het bedrijf werd in 1911 opgericht onder de naam Sociedad Bressel y Pellegero als antwoord op de behoeften van de suikerindustrie. De oprichters waren Alberto Bressel (Duitse nationaliteit) en José Pellegero. In 1918 werd de naam gewijzigd. In 1989 beëindigde het bedrijf haar activiteiten.
Nueva España publiceert in zijn editie van 19.xi.1977 een lijst van las centrales eléctricas del Altoaragón en geeft hun vermogen in het jaar 1976. De centrale van Laguarta staat in de lijst met een vermogen van 8 kW.
 De geïnstalleerde lampen verbruikten waarschijnlijk 40 W. Dat was toen een veel voorkomend type.

Path: Home / Alto Aragón: oude molens / Laguarta
Inleiding
Leer hoe een molen werkt
Bezoek de molens; catalogus
Literatuur en andere websites
© en e-mail: