Banastás

Banastás is een dorp in de Hoya de Huesca streek, ten noorden van Huesca stad. De molen benadert men wellicht best vanaf de weg tussen Banastás en Yéqueda. Vanuit Huesca naar het noorden op de N-330 of de A-23 (Autovía Mudéjar). Op de A-23 de uitrit 364 (Yéqueda) nemen. In Yéqueda links af waar je de combinatie vindt van een bushokje (links) en een groot gebouw (Residencia de Mayores, rechts). Misschien merk je wel de wegwijzer voor Banastás op nadat je de weg ingedraaid bent. Volg de smalle weg en wat later zal je de Río Isuela kruisen (1 top midden). Nu uitkijken naar een klein gebouwtje aan de linker kant (witte streep in 1, 2). Er is voldoende plaats om een voertuig veilig te parkeren.

Foto's: 23.VIII.2015

(1) Banastás (l) en Yéqueda (r) met Caseta del partidor de Coliñenigue (witte streep) en
de molen (blauwe streep). Let op de meanderende Río Isuela — © PNOA-2020, IGN.es

(2) Caseta del partidor de Coliñenigue met 2 uitlaten.

De eenvoudige constructie (2) gekend als de Caseta del partidor de Coliñenigue is gebouwd op de Acequia mayor de Huesca wellicht als het gevolg van gebeurtenissen gedurende de 15de eeuw (†). In het eerste derde van de 15de eeuw werd het irrigatiesysteem van de Río Isuela (en dus ook van Huesca stad) herbouwd. Op dat moment werd er in Nueno een nieuwe dam gelegd en een nieuw irrigatiekanaal, dat de Acequia Mayor zou worden, gegraven op de rechter oever van de rivier. Eén sectie van Huesca's irrigatie systeem kon niet bediend worden door dit nieuwe kanaal: de zone die gekend was onder de naam Coliñenigue (of Collenique op kaarten van IGN.es). Het lag aan de andere kant van de rivier, op de linker oever.

Er bestond een oudere dam op de Isuela, even ten noorden van Igriés, met een kanaal op de linker oever. Voor een heel lange tijd werd er van Igriés verwacht dat het voldoende water door liet om te voldoen aan de noden van Coliñenigue. De situatie veranderde aan het einde van de 15de eeuw, wanneer het systeem werd geboren dat ook vandaag nog in gebruik is. Van dan af zou Coliñenigue zijn water ontvangen uit de Acequia Mayor op de rechter oever. Om dat mogelijk te maken werd een nieuw stuk kanaal gegraven dat van de acequia terug naar de rivier liep.

Via dit kanaal werd een deel van het water terug naar de rivier gevoerd. Stroomafwaarts van dit restitutiepunt kwam er een nieuwe dam op de Isuela met een verbinding met de acequia de Coliñenigue. Het water dat niet gerestitueerd werd, vloeide uiteindelijk in de Alberca de Cortés (‡). Om ongewenste interferentie met de instellingen te vermijden werd er een kleine constructie opgericht over de deuren die de verdeling regelden (el partidor). Het was de voorloper van de huidige Caseta del partidor de Coliñenigue.

(3) Caseta del partidor de Coliñenigue (inlaat); molen in blauwe cirkel.

Van hieruit bij de caseta kunnen we langs de irrigatiekanalen naar de oude molen lopen. Het eerste stuk van het kanaal is duidelijk afgebakend, recht en met beton bekleed en het is gemakkelijk lopen op de randen (4).

Verderop zijn de wanden uit aarde (5) en het terrein wordt een ietsje moeilijker, zeker waar de rivier dichterbij ligt en het vochtiger is. Maar de site van de molen is zonder probleem te bereiken.

(6) De voormalige werkvloer met de drukput.

De molen is volledig ontmanteld. Blijven over het einde van het kanaal en de drukput (cubo).

(7) Einde van het kanaal met de drukput (East).

(8) Einde van het kanaal met de drukput (West).

(9) Top van de drukput.

(10) Canal komt de drukput in.

† Carlos Garcés Manau & José Antonio Cuchí Oterino — 2008 — Historia de la acequia Mayor de Huesca (siglos XII a XVII) De una orilla a otra del Isuela. Anales de la Fundación Joaquín Costa, N° 25: 59-100