Mills in Alto Aragón
Huesca
Molino de Morana ligt net buiten Huesca stad. Neem aan het
Convento San Miguel de zandweg die langs de
Río Isuela verder loopt. Tracht de correcte zijtakken te volgen en
hou grofweg noord aan. Vraag de weg zodra de gelegenheid zich voor doet, want
de molen staat op geen enkele kaart die gemakkelijk te verkrijgen is.
Wij hadden het geluk dat de eigenaar ons de weg toonde.
De molen was muy ruinoso ten tijde van ons bezoek.
Illustraties: 29.XII.2002
De molen van Morana komt voor
in
Pallaruelo waar een zekere Pedro Simon
in 1613 de opdracht kreeg om er een molensteen te installeren.
De naam Morana komt ook ter sprake in
Naval.
Hier is het samen met de Molino Cortés die op hetzelfde aanvoerkanaal
gebouwd is. Het water komt uit de
Alberca de Cortés nabij Chimillas. Het kanaal loopt langs de Río Isuela en voedde vroeger verschillende
molens voor het weer uitliep in de Isuela bij Huesca. Nu dient het voor irrigatie.
Ik schreef het al, de
molen verkeert in een ellendige toestand. Het dak viel in en alleen de buitenmuren
staan nog recht. De eigenlijke molen bevond zich in het deel rechts van (2).
Alleen het topje van de boog van de cárcavo steekt nog net boven de grond uit.
Binnenin zagen we alleen een ijzeren as. Het wiel ligt er wellicht nog en zal ook
wel van metaal zijn. Het afvoerkanaal is lang geleden al gedempt en we konden geen
spoor meer vinden van een uitloop naar het irrigatiekanaal dat naast de molen
langs loopt.
De achterkant van de molen
was meer de moeite waard. Het laatste stukje kanaal is ongeveer twee meter
diep met wanden die met beton versterkt zijn. Er is een klein dammetje
gebouwd met een afsluitklep. Enkele meters vroeger bevindt zich een zijkanaal
waarlangs het water om de molen heen kon geleid worden wanneer er
niet gemalen werd.
Er is geen molenvijver.
De grootte van het kanaal verraadt ons al dat er geen gebrek was aan
water. Deze molenaar moest geen uren, soms dagen, wachten zoals veel
van zijn collega's. Hij kon bij wijze van spreken gewoon de kraan open draaien.
Maar zelfs hier was voldoende druk een noodzaak. Dat was de taak van de
drukput (cubo, 8, 9).
Deze cubo is interessant,
doordat molens met een cubo eerder zeldzaam zijn,
maar ook doordat dit exemplaar een soort tussenvorm is.
Aan de ene kant hebben we immers de voorbeelden van
Las Bellostas en
Nueno
met een zeer diepe en smalle cubo die alleen boven en onderaan open is.
Het andere uiterste is de gewone balsa waar de bodem in één hoek
sterk verlaagd is naar de saetín toe; dus, net als bij de meeste
molens op deze site, zonder cubo.
De cubo is ongeveer vier meter diep.
Maar alleen de onderste helft is gesloten als een gewone cubo. De bovenste
twee meters, van de bodem van het kanaal opwaarts, zijn open naar het kanaal.
We kunnen dit ook interpreteren als een balsa (reservoir) met een heel diepe saetín (inlaat). Soms wordt dit als contrabalsa beschreven, alhoewel er hier
in dit bijzonder geval geen sprake is van een balsa, alleen van een aanvoerkanaal.
