Path: Inleiding - Bezoek de molens; catalogus - Mas de Ribera (Arén)

Molens in Alto Aragón – aceitero

Mas de Ribera (Arén)

Mas de Ribera is een kleine kern van enkele verlaten gebouwen, in zeer slechte staat, verborgen in het landschap nabij Arén. De site is best te benaderen vanaf de N-230 (tussen Arén en Puente de Montañana). Rond km 98 is er een ruime parkeerplaats tegenover een restaurant met de naam Lo Pas D'Arán. Naast het restaurant is er een kleinere parkeerplaats waar afvalcontainers staan. Loop naar het einde van dit plein en dan links af op de grintweg. Volg het spoor voorbij het stapelhuis en loop door tot op het einde ongeveer 1200 m verder. Nu door dik en dun ongeveer 400 m naar het westen. Je moet nu vlak bij de gebouwen zijn. De molen ligt enkele stappen ten noorden van de kern.

Foto's: 18.iv.2014

(1) Overzicht van de site, kijkend naar het oosten. De molen is links. Grotere afbeelding

De molen is een eerder klein gebouw zonder binnenmuren. De ruimte tussen de secties (opslag, voorbereiding, extractie) is heel krap (6) en er blijft nauwelijks vrije plaats over.

Het gebouw is in heel slechte staat. Het dak is ingestort en heeft de pers in zijn val mee gesleurd. Het deel van de voorgevel rond de ingang (5) is ook omgevallen en struiken beginnen de ruimte in te nemen.

De molen is grotendeels gebouwd door de zijkant van de heuvel uit te graven. Alleen circa de helft van de voorkant en de muur op het oosten moesten nog gebouwd worden. De rest is uitgegraven.

Maar men moest toegevingen doen: aan het einde van de pers steekt nog een grote rots uit (3). Het zal onmogelijk geweest zijn om die weg te halen.

(2) De molen is in de helling uitgegraven.

(3) Pers (links)
met grote rots die uit de wand vooruit steekt.

(4) Vat voor warm water aan de voet van de rots in (3).

(5) De ingang met de werkplaats die zich links en rechts uitstrekt.

(6) Deel van de werkplaats links van de ingang.

Het gebouw is aan de kleine kant. Er is maar heel weinig plaats tussen de werkplekken voor de verschillende bewerkingen die omgaan in een oliemolen. De vloerruimte is beperkt en het moet niet gemakkelijk geweest zijn om alles een plaatsje te geven.

Eerst vroeg ik mij af waarom niet een meer van de heuvel was uit gegraven: een beetje dieper en een tikkeltje wijder. Waarom bouwde men niet een volledige voorgevel enkele meter verder van de heuvel weg? Dat zou meer binnenruimte opgeleverd hebben en het zou veel gemakkelijker geweest zijn om rond de apparatuur te bewegen. Maar dan, nadat ik een beetje langer had rond gekeken, realiseerde ik mij dat de kostprijs een beperkende factor kan geweest zijn.

Naar mijn gevoel zal de eigenaar van deze molen maar beperkte middelen gehad hebben om de installaties te bouwen en te onderhouden. Verschillende eigenaardigheden lijken die idee te ondersteunen.

Eerst de zeer kompakte opstelling wegens de beperkte vloeroppervlakte.

Dan, de bouw van de cantilever balk (11 – 13). De cantilever van dit type pers, prensa de viga y quintal, is noodzakelijkerwijs samengesteld uit verschillende aparte balken (zie bv. Puy de Cinca, Formigales, of Aguinalíu).

(7) Algorines – opslag voor vers aangevoerde olijven.

(8) Het vaste uiteinde van de cantilever.

De voorbeelden laten zien dat het hout voor de balken in de regel wordt ontschorst en vervolgens wordt afgekant en getrimd om schone en rechte zijkanten te krijgen.

Hier, in Mas de Ribera, is de situatie helemaal anders: men gebruikte bijna ruwe stammen. De stammen hebben slechts een minimale ontschorsing (12) ondergaan en ze zijn alleen gekant en getrimd waar het echt nodig was.

Om het allemaal mooi in elkaar te laten passen tot een degelijke samengestelde balk werden extra stukken hout en metaal aangebracht (11, 12 links).

De derde hint is te zien aan het vrije uiteinde van de cantilever: de tuerca (15) die de schroef vasthoudt die de pers op en neer beweegt. De ijzeren staven die deze tuerca op zijn plaats houden op de cantilever zijn veel te lang voor de dikte van de tuerca. Er waren meerdere blokjes hout nodig (15) om een stevige verbinding mogelijk te maken. De staven, misschien zelfs de tuerca, zijn mogelijk eerst ergens anders gebruikt.

Ten slotte moet de rollersteen een slechte plek hebben gehad, of een barst, en de steen werd zorgvuldig gerepareerd (17). Nergens elders heb ik ooit een rollersteen gezien die werd gerepareerd.

(9) De marrano die de druk van de pers overbrengt op de stapel olijfpasta.

(10) Pila: vat waarin de verse olie werd opgevangen.

Terug naar ons bezoek.

Staande bij de ingang zien we de kop van de pers (14, 15) recht voor ons. Als we naar links kijken hebben we het zicht van (6) met van links naar rechts de ontvangstruimte met de algorines (vaten) voor de nieuw binnengekomen olijven (7), dan de pers, en dan een stenen vat (4) voor warm water gebruikt in het extractieproces.

Vanaf de ingang naar rechts kijkend zien we de torno (16) met de rollersteen, waar de olijven tot een olieachtige massa werden geplet.

De algorines zijn opgebouwd uit dunne bakstenen (6, links) die aan de binnenkant zijn beplakt met een dunne laag cement (7). Het bassin voor warm water (4, 6 rechts) is echter samengesteld uit natuursteen dat zorgvuldig op maat is gezaagd en vervolgens ook is bedekt met een laag cement. Van op afstand lijkt het alsof het vat uit één stuk steen is gehouwen.

Onder de cantilever, meer naar de kop toe dan de marrano (9), bevindt zich nog een bak (10) tussen de begroeiing. Het is een pila die bedoeld is om het vers geëxtraheerde mengsel van olie en water te ontvangen. Verschillende pila's op een rij werken samen tijdens de decanteerstap van het extractieproces.

(11) De arm van de pers is samengesteld uit verschillende onregelmatige balken.

(13) De guiadera, een balk met de spleet die de cantilever op zijn plaats houdt.

(14) De kop van de pers met de kollergang voor de olijven.

(15) De kop van de pers: de tuerca waarin de schroef draait.

(16) De torno, de rollersteen in zijn bed.

(17) De rollersteen, ∅ = 105 cm, was hersteld.

De kollergang (16) staat in dezelfde ruimte als de pers, maar aan de andere kant van de ingang. De balsa del torno, de bodemplaat, heeft een diameter van 120 cm. De kantsteen (17, uit conglomeraat) heeft een diameter van 105 cm.

Merk op dat de bodemplaat van de kollergang afgeboord is met zorgvuldig gekapte, platte natuursteen (17). In veel oliemolens gebruikt men daarvoor een rij van platte bakstenen op hun zijde gelegd (bv. Abizanda).

Tekst in potlood (18) is op meerdere plaatsen te zien aan de zijkanten van de hoofdbalk van de pers. We slaagden er echter niet in om de tekst te ontcijferen en we konden ook niet zeggen wanneer het werd geschreven. Was het tijdens het actieve leven van de molen, of pas daarna door bezoekers?

In een schuur, naast de molen, lag een stuk husillo of caracol (19). Dit is de schroef die in de tuerca (15) past en wordt rond gedraaid om de arm van de pers omhoog of omlaag te bewegen (zie bijv. de eerder op deze pagina genoemde molens).