Litera/Lliterà

Litera is een klein dorp in de Ribagorza streek. Het is gemakkelijk te bereiken vanaf de hoofdweg tussen Benabarre en Puente Montañana (N230). Laat je voertuig aan de ingang van het dorp en kijk uit voor de geel met witte merktekens van het wandelpad PR HU-205 (Litera - Chiriveta). Volg het pad en na ongeveer 1.5 km kom je aan de molen die gekend is als de Molino de Porta.

Foto's: 02.iv.2013

(1) Molino de Porta in Viacamp y Litera — overzicht

De molen staat naast de Barranco de las Ortogas (pict. 1, links) net op het punt waar een kleine zijloop in de hoofdader uitloopt (komt van rechts, vooraan in foto 1). Voor zover ik kon uitmaken door de omtrek te exploreren, moet het dit kleinere stroompje geweest zijn dat de embalse voedde (10).

De molen bestaat uit twee kamers, elk met zijn eigen ingang (2). Achter de brede ingang (2r) ligt een vierkante ruimte die waarschijnlijk een soort opslagplaats was: de opening is veel te wijd voor een deurgat naar een woonruimte. Het meer ligt tegen de muur achteraan.

(2) Ingangen; de werkplaats is links

(3) Onvolledige datering: Año zonder een getal

De deur links (2) opent in een lange plaats met achteraan (5) de eigenlijke molen. De eerste helft, dichtst bij de ingang, is ongeveer half zo breed als de opslagplaats. De tweede helft waar de stenen draaiden, is zelfs nog smaller (4, 5).

Behalve een balk van de kraan en één steen (5, 7) konden we niets meer vinden dat wees op de activiteiten van weleer. De maat van de loper: 130 cm ∅ en 30 cm dik. Het patroon van het scherpsel is vaag, maar het was wellicht een pandscherpsel met veel kleine gebogen (?) lijntjes in de buitenste band.

(4) Overzicht van de werkplaats met de krappe ruimte voor de stenen.

(5) Steen neemt bijna volle breedte

De steen was gemonteerd op een rijn met vier armen (8). Dat is opmerkelijk voor deze maat: 2 armen is gebruikelijk. In Mediano (Sobrarbe) hebben we ooit in een pikniktafel ook een lavija gezien met 4 armen, maar dat was een veel grotere steen van ∅150 cm.

Het dak van de cárcavo —leeg— is een vlakke boog (9) van vrij grote, regelmatige stenen met er bovenop twee extra bogen met naar voor stekende platte stenen: wellicht de resten van een veel diepere cárcavo. Ik denk dat op een dag een stormvloed een flink stuk van de molen heeft meegesleurd. De muren langs het water moesten dan herbouwd worden op veel minder plaats dan tevoren. Dat verklaart zowel de extra bogen als de bijzonder krappe werkplaats.

(6) Cubo

(7) Een loper: ∅ 130cm

(8) Steen was gemonteerd op een vier-arms rijn.

(9) Buitenmuur langs de Barranco de las Ortogas

(10) Embalse — zie (6) voor een detail van de cubo

Deze molen is ook behandeld in:
A la búsqueda de molinos: Entre Litera y Chiriveta — el Gurrión II.2016, N° 142, p11-13 — Download PDF