San Esteban de Litera

San Esteban de Litera ligt in de Litera streek ten oosten van Monzón (zuid van Barbastro langs de Autovía Huesca - Lerida). Verlaat de snelweg in Binéfar en neem de A-133 naar Azanuy en Fonz. In San Esteban, op de rondweg van het dorp blijven. Je komt al snel aan een kruispunt met rechts een bushokje en een wegwijzer naar de belangrijke attracties van het dorp. Dit is de Calle del Molino. Links af nemen (er staat een bord: Area Recreativa Río Sosa). Na ong. 3 km is er een scherpe bocht naar links. De molen is zichtbaar aan de overkant van een veld rechts (1). Er is ook een kleine plek die moet volstaan om je vehikel te parkeren. Als alternatief kan je ook door rijden naar de Area vlakbij en te voet terug keren.
De molen gebruikte water van de Río Sosa.

Foto's: 03.IV.2013

De molen staat aan de rand van de rivierbedding. De Río Sosa maakt hier een wijde bocht (11) en de vlakte tussen de molen en het watervoerend kanaal is een lappendeken van kleine percelen. De Río Sosa kan opmerkelijk slecht gehumeurd zijn na een onweersbui en het terrein kent een hoog risico op overstroming.

In vroegere tijden moet de constructie vast indruk gemaakt hebben, maar tegenwoordig rest er alleen een leeg karkas. Behalve de buitenmuren en enkele van de scheidingsmuren op het gelijkvloers, is alles uiteengevallen.

De leefruimte voor de molen was boven (8,9). De 1ste verdieping kon bereikt worden via een trap aan de buitenkant tegen de korte noordmuur (3) van de molen.

Diezelfde wand wordt ondersteund door één steunbeer (3 rechts, 2 links). Aan de basis van die steunbeer kan men een inscriptie zien (3 bleke rechthoek), maar ik kon niet uitmaken wat er in het kader staat (4).

De ruimte beneden diende voor het molenbedrijf. De eigenlijke molen, de molenstoel, stond in de ruimte achter de deur aan het zuidelijke uiteinde van de gevel (2, rechts). Alles is ingestort of verborgen onder het puin. Behalve de kraan (8) en de achterkant van de cárcavo waar het water binnen kwam, is er niets te herkennen. Er was waarschijnlijk maar één koppel stenen.

Het is niet duidelijk hoe de andere ruimtes beneden gebruikt werden.

Gebrek aan water moet een probleem geweest zijn. De Río Sosa is gewoonlijk droog, of zo goed als, over zijn volledige loop. Dit is één aspect van zijn karakter. Aan de andere kant ontstaat er zowat om de tien jaar een stormvloed en dit maakt het onderhoud en het in stand houden van een dam een zware uitdaging.

Gezien de rivier zelden veel water voert, moet er waarschijnlijk een vijver geweest zijn. Maar we konden er geen spoor van vinden.

Het kanaal dichtst bij de molen is een gracht (12) gegraven aan de oever van de rivier. De loop ervan is duidelijk zichtbaar in de luchtfoto van de jaren 1950 (11).

(10) Bovenloop van het kanaal is een gesloten leiding;
foto genomen vanaf witte punt in (11)

Wanneer het kanaal aan het rivierbed komt (zie 11, bij de zwarte stip) neemt het een scherpe bocht, en moet dan een rotsige uitsprong ronden alvorens verder stroomopwaarts te lopen. Het wordt dan een gesloten leiding (10) met hier en daar een drainage deur.