Molens in Alto Aragón - harinero
Eriste
Eriste is een klein dorp in de
Valle de Benasque in de Ribargorza streek van de provincie Huesca. Benasque is
een populaire vakantiebestemming en je moet het gemakkelijk kunnen vinden op gelijk welke kaart van de streek.
Eriste is enkele kilometer meer naar het zuiden, naast de Embalse de Linsoles.
Er is parkeerplaats naast de hoofdweg. Loop naar de waterkrachtcentrale. Blijf op de hoofdweg, kruis de
uitloop van de centrale en ga naar links in de calle Poblado Eiasa. Je kruist opnieuw de uitloop. Nu naar rechts
en op de linker oever van de
Río Eriste blijven. Je bent nu in de Camino del Molino die
je naar de plek van de molen (en de Carpinteria El Molino) zal leiden.
Foto's: 09.IV.2015
Wat overblijft van de installaties van de molen beslaat
slechts een klein deel van een groot complex (1, 2) bestaande uit gebouwen voor werk en wonen.
De molenstoel (bancada, 3) staat in de sectie met de gladde grijze voorgevel (rechts in 2) en de
turbine stond in het deel dat gebouwd is met natuursteen (2 links). We weten niet of de turbine er nog is.
Wellicht niet, gezien de talrijke ingrepen op het gebouw.
Bij de talrijke veranderingen werd er één
hoek zorgvuldig ongemoeid gelaten: de plaats van de maalstoel van de graanmolen (3). Alhoewel die begraven is onder
stapels werktuigen en afgedankte spullen, is de installatie kompleet en in goede staat.
Er is een stevige achtkantige steenkist (guardapolvo) met er boven op een houten stoeltje (caballete, 7)
dat een houten trechtervormige kaar (tolva, 7) draagt. Het onderste deel van de kaar is zorgvuldig
gerepareerd met metaalplaat (geelachtig in 7).
De steenkraan is gedemonteerd en de armen (5) liggen tegen de achterwand
van de plaats.
Een mooi stel tandwielen rust beneden de stenen. Let op de houten tanden die de schade beperkten mocht het systeem
plots vast lopen. Het systeem dat dient om de afstand tussen de stenen te regelen, het lichtwerk of
aliviadora (4), is ook present.
Van links naar rechts is er een ijzeren staaf zichtbaar (4).
Die loopt verder doorheen de muur uit natuursteen (2). We konden niet in dat deel van de molen, maar we
weten dat er aan de andere kant van de muur een turbine was, of nog steeds is, vermits we aan de
buitenkant de afvoer zien (10).
De turbine liep op water uit de Río Eriste, dat aangevoerd werd langs een breed kanaal (11).
Vlakbij staat er een oud bord (8) dat zegt
dat de molen privé eigendom is (
finca particular). De afbeelding in de bovenste
helft is opmerkelijk: een kollergang met drie kegelvormige stenen. Dergelijk apparaat is typisch voor
molens waar men olie perst. Zover wij weten is deze molen hier nooit actief geweest in de oliesector.
Maar er zijn wel verschillende bronnen die de molen vermelden voor de productie van electriciteit.
In de vroege 20ste eeuw wordt de
molen alleen opgelijst als graanmolen. In de Gouden Gids van die tijd lezen we:
Sahún: Harinas. — Peres (Felix).
(
†).
In de Guía van 1924 (
‡) lezen we dat de molen toen ook electriciteit produceerde
en voorzag in openbare verlichting in het dorp van Sahún - Eriste:
Sahún: alumbrado eléctrico
en
Eriste: Electricidad (Fábrica). — Félix Peré.
Merk op dat de eigenaar in beide gevallen dezelfde is. Maar men schonk toendertijd minder aandacht aan de juiste
schrijfwijze van de namen van personen.
In de jaren 1940 werden de installaties voor de electriciteit onderhouden
door een gemeenschap van eigenaars (
☨). In de jaren 1960 was er een golf van onteigeningen
in Eriste. Dat was te wijten aan de hydro-electrische centrale die in 1972 werd gebouwd. Als gevolg hiervan, en doordat
voortdurend vernieuwingen nodig waren, kromp de gemeenschap tot slechts een handvol leden en de activiteiten
werden voortaan beperkt tot het verdelen van electriciteit, niets meer. Uiteindelijk leidde dit tot de Eléctrica de Eriste
die ook vandaag nog bestaat en meer dan 500 huishoudens in Sahún, Eriste
en Linsoles van licht voorziet (
☨).
In 2017 keek Eléctrica de Eriste opnieuw
uit om zelf te produceren en vroeg een vergunning aan om een minicentrale te bouwen in de vallei in de buurt. De
vergunning werd geweigerd wegens de negatieve impact op het milieu en wegens het feit
dat er al genoeg (misschien zelfs te veel) energieproduceerders waren in de omgeving van Benasque en het Parque Natural de Posets-Maladeta.
† D.E.Bailly-Bailliere, editor — 1911 — Annuario del Commercio de la Industria,
de la Magistratura y de la Administracion de España y sus colonias. Madrid. Casa Editorial Bailly-Bailliere. Año XXXIII: 5618pp.
‡ Roman Garcia Garate — 1924 — Guía general de Aragón, Navarra,
Soria y Logroño. Huesca. Editorial V. Campo. 738pp.
☨ Eléctrica de Eriste S.L.
website op http://electricadeeriste.com bezocht op 09.IV.2020.
