Molens in Alto Aragón — central eléctrica
Hecho
Hecho is een kern van Valle de Hecho een dorp
in de Jacetania streek. Het komt voor op elke min of meer gedetailleerde kaart van de streek.
De molen staat net buiten het dorp naar het noorden.
Neem de HU-V-2131 naar
Siresa. Net aan de laatste huizen van het dorp
is er een afslag naar rechts. Links is er plaats om de auto te parkeren. Van daaruit kan je naar de molen lopen, die
van daar al kan zien liggen. De ingang was zorgvuldig afgesloten; we hebben daardoor geen foto's van
de situatie binnen.
Foto's: 11.i.2016
(1) De molen van Hecho gezien vanuit het zuidwesten.
De molen is wellicht een constructie van het begin van de 20ste eeuw.
In El Diario de Huesca van 13 januari van 1908 op pagina 3 kunnen we lezen:
Hace pocos días se inauguró en la villa de Hecho un nuevo y hermoso
molino harinero, construido merced á la iniciativa de aquellos simpáticos habitantes.
También tendrán los vecinos de Hecho muy en breve el alumbrado eléctrico.
Reciba la importante villa nuestra felicitación por esas mejoras que tanta utilidad han de prestar al vecindario.
Een paar dagen geleden werd in de stad Hecho een nieuwe, mooie korenmolen ingehuldigd, gebouwd dankzij het initiatief van de vriendelijke inwoners. Binnenkort krijgen de bewoners van Hecho ook elektrische verlichting. Moge de belangrijke stad onze gelukwensen ontvangen voor deze verbeteringen die zo nuttig zijn voor de bewoners van de omgeving.
We vinden opnieuw nieuws over de molen in El Diario de Huesca van 5 maart 1908 op pagina 2:
Hemos saludado en estos días, con mucho agrado, á los señores D. Pedro Lagrava y D. Leandro Coarasa, de Hecho, muy queridos amigos nuestros, venidos á la capital por asuntos particulares.
Nos han informado del entusiasmo, muy justificado, del vecindario de aquella villa,
por las importantísimas mejoras del alumbrado y del molino eléctrico.
Las instalaciones están muy adelantadas con la perfección de que se ocupó nuestro ilustrado corresponsal Sr. Brun. Pronto se darán por terminadas para la inspección y comprobación correspondientes, previos y necesarios á la inauguración oficial.
We hebben deze dagen met veel plezier de heer Pedro Lagrava en de heer Leandro Coarasa begroet, in feite zeer dierbare vrienden van ons, die voor privézaken naar de hoofdstad [Huesca is dat] zijn gekomen. We zijn op de hoogte gebracht van het terechte enthousiasme van de inwoners van die stad, voor de zeer belangrijke verbeteringen in de verlichting en de elektrische molen. De installaties zijn zeer geavanceerd en perfect afgewerkt door de zorg van onze illustere correspondent, de heer Brun. Ze zullen binnenkort gereed zijn voor de bijbehorende inspectie en goedkeuring, voorafgaand aan, en noodzakelijk voor, de officiële inhuldiging.
(2) De molen in Hecho gezien uit het noordwesten.
Het duurde wel even vooraleer de productie van electriciteit echt van start kon gaan.
In El Diario de Huesca van 7 september 1909 vonden we op pagina 2 het volgende nieuws:
La Comisión provincial en sus últimas recientes sesiones, han despachado,
informándolos favorablemente los expedientes de proyectos de instalaciones eléctricas:
… Otro, instado por D. Pedro Lagraba, vecino de Hecho, en demanda de permiso para instalar dos líneas
de conducción de energía eléctrica desde un molino de la Sociedad
«Electra Harínera Chesa» á las poblaciones de Hecho y Siresa con
destino al alumbrado público y al particular de ambas y para el movimiento
de una sierra mecánica de maderas.
De provinciale commissie heeft tijdens haar laatste zittingen de dossiers van elektrische projecten behandeld, en positief beoordeeld: … Een andere, ingediend door de heer Pedro Lagraba, een inwoner van Hecho, met de vraag om toestemming voor het installeren van twee elektrische leidingen vanaf een molen van de Sociedad «Electra Harínera Chesa» naar de kernen van Hecho en Siresa voor openbare verlichting en particulieren van beide dorpen en ook voor de aandrijving van een houtzagerij.
(3) Ingang onder het portiek.
(4) Drukput, cubo.
Het is opmerkelijk dat in de handelsjaarboeken van de tijd
(Bailly-Bailliere 1908
†, 1911
‡)
Pedro Lagraba niet de molenaar is, maar de eigenaar van een café, en een winkel voor
kruideniers– en breiwaren (alleen 1911). De molenaars voor beide jaren waren
Miguel Terren
en
Manuel Sanchez respectievelijk.
Volgens de Guía General de Aragón van 1924 (¶)
heeft Hecho openbare verlichting en de molen was bediend door
Juan Cabana voor de eerder vermelde maatschappij die in maart 1907 opgericht
was (¥).
Een studie over de vallei (
¥) geeft ook enkele
voormalige molenaars: Miguel de la Flaira, Lanaspa, Machín, Mercader, Domingo de Chandardéu,
en verschillende andere, sommige met een aanduiding van de jaren waarin ze actief waren.
Niet alle datums komen goed overeen, want Sanchez bv. staat in het jaarboek voor 1911
‡ maar volgens de studie was hij maar molenaar in 1914-15
¥.
(5) Kanaal komt aan bij de molen.
(6) Rooster dat de drukput beschermt.
De kaarten van het Instituto Geográfico Nacional (MTN50, blad 144)
van 1933 toont geen lijnen die uit de molen vertrekken. In de uitgave van 1954 zijn er wél lijnen getekend.
Eén ervan gaat naar het noorden, naar Siresa. De tweede loopt naar het zuiden, naar Hecho,
en stopt daar zonder door te gaan naar de zaaginstallaties op ca. 1 km ten zuiden van het dorp.
De zagerij ontving electriciteit van de molen van Aragües del Puerto:
een lijn van 7 km lang die ook Urdués bediende ongeveer halfweg.
De lijn van de molen van Aragües komt van (of gaat naar) het zuiden en het kan best zijn dat
de stroom van veel verder kwam (in de jaren 1940 kreeg de zagerij naar verluidt stroom
uit Castiello de Jaca
¥).
(7) Zuidwand met cárcavo en een bank isolatoren.
(8) Treden leiden naar beneden, naar de cárcavo.
(9 – 10) Monding en binnenkant van de cárcavo.
(11) Bank van isolatoren.
†: Bailly-Bailliere — 1908 —
Anuario del Comercio, de la Industria, de la Magistratura y de la Administración de España,
sus Colonias Cuba, Puerto-Rico y Filipinas, Estados Hispanoamericanos y Portugal.
— Editorial de Bailly-Bailliere e Hijos, Madrid.
‡: Bailly-Bailliere — 1911 —
Anuario del Comercio, de la Industria, de la Magistratura y de la Administración de España,
sus Colonias Cuba, Puerto-Rico y Filipinas, Estados Hispano-Americanos y Portugal.
— Casa Editorial Bailly-Bailliere, Madrid.
¶: Roman Garcia Garate — 1924 —
Guía General de Aragón, Navarra, Soria y Logroño.
Imprenta Editorial V. Campo, Huesca.
¥: Constancio Calvo Eito — 2015 —
Valle de Hecho – Estudio antropológico y etnológico.
ISBN 978-84-8321-459-6
